Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Pima de Yécora, Sonora.
Eg b´sh sham kokodag buy k´gad egtaam oishkam ob sa´e Yukxan, Sonortab g´rakab
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Lal´tonkam, Orégano colorado
Lal´tonkam

J´mac sa´e 15 centimetar t´ycob ta´am shi mu´e nonbamta´am lal jajgar palcha´am t´tdgue kokomraka k´shi lali. Egta´am sa´e shi lashimta´am e´g u´ba, lal gioshgar shi lali lal mo radgamta´am e´g tatgar shi t´tplika e´p shi mu´ednukad shispar mian g´ar kakablikan e´p g´ar, shi mu´e jojdakan e´p a´ak shonpan k´shi babiajan shonpan e´pa shi j´pkan k´shi e´shi barrajkan shi a bagmoshi g´ar.

Oidag j´beg ameg e´gtam sa´e. Vallecitan, Tubdijakam D´brtan, to´atan, Pilartan, K´shi Yuxan.

Aiktu buy k´gad e´gta´am sa´e. E´g i´oshon buy k´gad e´g tonkan k´g gidraj j´mac bas sudagtan g´idraj e´g l´k toñkam k´g ton i´ag e´g lal mubal mielgar b´n k´shi shi j´kam ja´atb´n (imán) co´e bo´ashi.

E´p j´makta´am i´ag eg tonkam. Roshon buykam gok bapas sudag e´g tonkam am tua´an k´shi contrayerb e´p kanelb´n k´g juk i´aj kob bo´ashi. E´g toñkam k´g jidor e´p paltua´aj bi´isham, k´shi ko´e bo´ashi, eg bupoj ko´okan k´g dualiaj o k´ga dunaj.

E´gta´am a tataj e´g kokodag. Lal o´ba b´pg aj e´g i´oshon e´g j´pkug shontan k´shi lal bronkioj shi mue y kan lal bupoj shajulñaj k´shi shi mu´e o´e mordan tas tan e´p shi juk ob bosñaj e´g shi j´pkan buy busñaj o am ba´akan im ap jojtom bajbian.


Orégano colorado

Hierba de 15 cm de altura, tiene raíz cortita, muy abundante, con muchas ramas. Las hojas son verde bajito, anchas y chiquitas. Las flores son muy chiquitas, de color morado claro. La planta tiene un aroma muy bonito. Crece cerca de los encinos, en los cerros, entre las piedras, cerca de los arroyos y aguajes. Le gustan los lugares fríos y húmedos.

Localización geográfica regional. Los Vallecitos, Tierra Panda, El Encinal, Los Pilares y Yécora.

Uso medicinal. Para el tratamiento de la tos: se toma el cocimiento caliente de una ramita en una taza de agua, con miel de enjambre y limón, antes de acostarse. Otra forma de tomarlo para la tos: es hervir dos tazas de agua, agregarle orégano, contrayerba y canela, se toma caliente antes de acostarse. Sana el dolor de ojos: el cocimiento tibio aplicando cuatro gotas a los ojos por las mañanas y antes de acostarse (V. mal de los ojos).