Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Popoloca de San Marcos Tlacoyalco y San Juan Atzingo, Puebla.
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Kaneje kuxindaa, Kanda-Ku, Lengua de vaca
Kaneje kuxindaa, Kanda-Ku

Nta jii dangui nta yoo m jínnika, kee ka jéto ka ko xhaa nchise ka ngajínxika kotí ka nundéxi. Tsjo´e ka duan tsjo kunítja´o the nánxi ku kunithja theyóxi, thu´eka xha luelanchjan ka, xho tsje´e ka a mee sadikau tse chrindo ti kajii chjaguehja ndi´a du aka ina. Danga ngaa tsaaga.

Chjeanxi nche. Ndo Juan chasen ndanchi.

Kaxhein rrugunda xhuan. Dathjoe, tii rutheena, (ixin ki), tii nta chree ni: Xhuthe ní ramachjan jéxi kanthena´o cm ixin ná litro jinda, dee di´i ko thénxi nda kanda-ku ko deta´a ka ti tii, ji´i na tu´e níndi´a a othuxhue; ku timee ba nákua ndia a ncha´o othuxhu´e. Ni tu´e jáin xhu´i sinche´e na. Are thii tusina ixin ki: mee xhuthe ka neje kuxindaa, dínga nda su andanda.

Kaxheínxi tu´ena ko kaxhein tu´ena. Datjue rutheni ko tii (ixin ki), ti ntachreni: tuénxi ji´i ixin datsinga ku tjanda the choon: ménxi dathjuénxi ko anto tii ruthe.

Tii ruthe ixin tuniana: Tsena chiji´i ixin atho tunianá ko di´i na ndaki mexinxi datjoe ruthena ku tii raana.

Tii ndakuina: Ixin anto nche´e na xha ng´athe ki ko tsínda nda ki mexinxi tii ko dathjotii.


Lengua de vaca

Arbolito de 2 m de altura. Hojas gruesas, como arenosas de arriba y rasposas de abajo. Flor blanca que se da de noviembre a diciembre. Frutos redonditos como bolitas, las semillas se las lleva el viento y la lluvia. Nace en lugares donde hay corrientes de agua, crece en las barrancas.

Localización geográfica regional. San Juan Atzingo.

Uso medicinal. Inflamación, reúma siática, reúma biliar (enfriamiento), dolor de cadera: se hierven tres ramitas de 35 cm en 1 litro de agua, se aplica el vapor, se lava con el agua de kanda-kú y se ponen las hojas en la parte afectada, se repite esto tres veces al día hasta que se mejora, luego sólo una vez al día hasta que se cure. La persona tiene que estar en reposo. Inflamación de los bronquios por enfriamiento: se hierve la lengua de vaca como la anterior y se ponen fomentos calientitos en la inflamación.

Causas y síntomas de la enfermedad. Inflamación, reúma asiática, (enfriamiento), dolor de cadera: cuando alguien se cae y se golpea, se inflama y duele mucho. Reúma biliar: cuando una persona muy enojona está enojada y toma agua fría, se inflama y duelen los brazos (V. bilis). Inflamación de bronquios: cuando una persona trabaja mucho en la humedad y se baña con agua fría, se les inflaman los bronquios (V. bronquitis).