Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Popoluca de Santa Rosa Loma Larga, Municipio de Hueyapan de Ocampo, Veracruz.
Santa Rosa Yagts Lumuj
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Kagapaachi´, Gagapachi
Kagapaachi´

Yi´p tsay 3 metro i yagats i mooya pu´uch kun azul, woyotam´ i tyim, jesik kinpa´ pu´uch kun azul, woyo tam´ i tyim jesik kinpa´ pu´uch. Yi´p tsay i ñipyajpa´ los vecino de yip lugar.

Yutyam pa´ttap. Yagats Lumuj, kan Lumuj, Sabaneta, Samaria.

Tyi i cho´yi´ypa´. Nervios: sostap de tum a wisten i ay tum taasajum ni´, uktap tum taasajom tukuten veces al día asta ke wi´am in jam je´m mimnei´. Jesik dya ta monto´oba´: Sostap de tum a wisten i ay, tum taasajom ni´, uktap wintyi´ iga ta monpa´ asta ke kitsa´yiñ je´m mal. Mentej tooya´. Sostap de tum a wisten i ay u i mooya´ tum taasajom ni´, jesik toypa pimi´, uktap tum taasajum tukuten veces jaama´, siga dya tsam piimi toypa´ numaj wisten taasa asta ke kitsa´yin je´m mal. ko´owaji´ o pak ko´ochi´, sosaytyap mosten i ay tum taasajum ni´ kun je´m ay sosnewi´ib aka´mtap jutyim ko´owane´eba wisna veces al día, asta ke pixiñ je´m personaj.

Tyi´iga ta matsyajpa´ je´m ka´akuy. Nervios: iga´ tanje´kpa u ta jo´ypa´, ijampa´, iga´ xittyipa´ je´m persona i aypa´ dya matun o´ypa. Iga dya ta monpa´: Jesik tum persona ini ity problema tsam jisisoyne´eba jesik ityum i che´esmi dya wiab i mon. Mentej tooya´: igaa algun tyi tan jispa´ tsam toypa´ tan koobak, je´m tooya´ dya piimi´ pero ma´gtamtyi´. ko´owaji´ i pak ko´ochi: jesik dya tana wattap kuenta, toypa´, jumpa´ i xinpa´ jutyim ma´alane´eba.

Tungug meskuy. I tyim ku´utyi ke´nam tsootso i katsu katsu´.


Gagapachi

Bejuco de 3 m de largo aproximadamente. Flor de color amarillo con azul. Fruto redondo como bola cuando madura amarillo. Esta planta la siembran los vecinos de la comunidad.

Localización geográfica regional. Santa Rosa Loma Larga, Loma de Tigre, Sabaneta y Samaria.

Uso medicinal. Nervios: se hace un cocimiento de una a dos hojas en una taza de agua, se toma una taza tres veces al día hasta que se siente mejor el enfermo. Falta de sueño: se hace un cocimiento de una o dos hojas en una taza de agua, se toma una taza antes de acostarse hasta que desaparezca el mal. Dolores mentales: se hace un cocimiento de una o dos hojas o flores en una taza de agua, cuando hay dolor fuerte se toma una taza tres veces al día, si no es muy fuerte el dolor solo dos tazas hasta que desaparezca el mal. Heridas o golpes: se hace un cocimiento de cinco hojas en una taza de agua, con las hojas del cocimiento se hace una cataplasma poniéndose en la parte afectada dos veces al día, hasta que mejore la persona.

Causas y síntomas de la enfermedad. Nervios: por algún susto o coraje, se siente temblorosa la persona y a veces no puede oír bien. Falta de sueño: cuando una persona tiene muchos problemas y nada más piensa en eso, cuando está en el lecho piensa mucho en los problemas que tiene y no puede dormir. Dolores mentales: por pensar mucho en algo duele la cabeza, pero el dolor es leve y constante. Heridas y golpes: por algún accidente, duele, arde y se inflama la parte afectada.

Otros datos. La fruta se come como la naranja y tiene un sabor agridulce.