Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Popoluca de Santa Rosa Loma Larga, Municipio de Hueyapan de Ocampo, Veracruz.
Santa Rosa Yagts Lumuj
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Patan, Guayaba
Patan

Yi´p kuy 6 metro i yukmi´, chitkiy i kuytyay pojatsus i kolor, popotam i mooya´, woyotam i tyim i kukmi´ tsam xuxutypaguiy i tsam kinpa´. Yi´p kuy i ya´ag yo´nyajpa´, pooktikom i ankimyaj.

Juty tam pa´tpa´. yagats Lumuj, Sabaneta, Samaria, Joom Naxyukmi´ kan Lumuj, los mangos.

Tyi i cho´yi´ypa; Paaji´. Sasaytyap ju´tsantyi´ i yajpa tan ki´ je´m i tum litrujum ni´, uktap tum taaso u maktasten veces al día, asta ke wi tsi´yiñ je´m persona. Tyinchañ: Ku´daytyap i tyim tukuten o maktasten veces al día durante tukuten jaama´, je´m wintyi´ pik ku´t tap je´ anti ke ta wik kukejpa´. Pu´uka: Jempi´ktyim sastap komo tyim papaaji´ i tse´etap je´m pu´ukayaj wisna veces al día asta ke pixiñ. Way yooji´; Sosaytyap i ay jutsantyi´ iga´i yajpa tan ki´, tum litrujum ni´, jesik iga´yajne´ebam ta chini tan tse´ebam tan koobak kun je´am ni´. Sas: I yoxpa´tpa iga´ ansasa´in algun ko´owaji, jempik tyim sostap kumu para paaji, tse´etap je´m ko´owaji wisna veces al día asta ke ansasa´iñ.

Tyi iga´ ta matspa´ je´m ka´akuy. Paaji´: Iga tan u´kpa pijiñi´ o pagagni´ i malwadaptam pu´u. Tsam ta wity widyoytyo´oba´ ma´k tamtyi´. Tyinchañ: Iga´ tsam tan ku´tpa´ tyinkej timyaj u nas. Tsam toypa tam pu´u, tan miixap i ta i´tsto´oba. Pu´uka´: Ta putka´aba iga dya ta ku´ayne´eba tan si i tsam chi´kspa´. Way yooji: Algun ka´akuy tan noskanewiip komo jawan. Jesik yojpa tan way dya toypa´. Sas: Iga dya tana wattap kuenta tana tintap. Jumpa´ i toypa je´m tiini.


Guayaba

Árbol de 6 m de altura aproximadamente, tronco liso, de color verde claro. Flor blanca. Fruto redondo, con muchas semillas pequeñitas en el centro y es muy oloroso. Esta planta actualmente nace de manera natural en acahuales y solares de la comunidad.

Localización geográfica regional. Santa Rosa Loma Larga, Sabaneta, Samaria, Tierra Nueva, Loma de Tigre y Los Mangos.

Uso medicinal. Diarrea: se hace un cocimiento con un puño de hojas en 1 litro de agua, se toma una taza o cuatro veces al día hasta que se componga la persona. Parásitos (V. lombrices): se come una fruta tres o cuatro veces al día, durante tres días, la primera fruta se aconseja comerla en ayunas. Granos: se hace un cocimiento igual que el de la diarrea y se lavan los granos dos veces al día, hasta que sanan. Caída del cabello: se hace un cocimiento con dos puños de hojas en 1 litro de agua, después de bañarse se enjuaga la cabeza con esta agua. Ayuda a cicatrizar: se hace un cocimiento igual que el de la diarrea y se lavan la herida dos veces al día, hasta que cicatrice.

Causas y síntomas de la enfermedad. Diarrea: por tomar agua caliente o fría se perjudica el estómago. Dan ganas de ir al baño a cada rato. Parásitos: por comer muchas golosinas, frutas o tierra. Duele el estómago, da asco y ganas de vomitar. Granos: salen por falta de higiene y da mucha picazón. Caída de cabello: la causa alguna enfermedad que haya sufrido como calentura. Al caerse el pelo no duele. Cicatrizar: por descuido que se cortan con el machete. Arde y duele la cortada.