Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Popoluca de Santa Rosa Loma Larga, Municipio de Hueyapan de Ocampo, Veracruz.
Santa Rosa Yagts Lumuj
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Cho´tchoday, Hoja de coyolillo
Cho´tchoday

Yi´p kuy 20 m i kukmi, ityumpiy yip kuy (kuytay in ankis) ini ity komo puuki´ salmontam i mooya´ kasij tsabatstam, ke´nam kupikki´, tsumtam i tyim, jesik kinyajpam yigam. Yi´p kuy tsa´am ity poktikom.

Juty tarn pa´tpa´. Yagats Lumuj.

Tyi´i cho´yi´ypa´. Wi para iga´ ijakpa algun ko´owaji jesik tsam ni´ piñap. Satsaytyap mosten i ay, je´am i ni ak ka´maytyap tum o tukuten veces i teñpa´ iga ni´piñap. I chinkaaba yoomo´ dejpue ke kupo´ayñe´eba´. Akyumtap 50 cm kun i tyiichak, tamchi´chi salvijay, 10 litrujom ni´, i chiñka´aba´ tukuten veces yi´p ni´, wi´ap i chinka tumtum jaama´ o cada tercer día.

Tyi´iga´ ta matspa´ yip ka´akuy. Iga dya tam wattap kuenta tana tintap, toypa i jumpa´ jutyim ko´owane´eba. I chinka´aba´ yoomo´: Para ke je´m yo´omo kupagaga´iñ uxtyam uxtyam.


Hoja de coyolillo

Árbol de 20 m de altura aproximadamente, todo el árbol (tronco y ramas) tienen como algodoncito. Flor de color salmón casi rojo, en forma de aretes. Fruto verde, cuando madura negro. Esta planta es abundante en acahuales.

Localización geográfica regional. Santa Rosa Loma Larga.

Uso medicinal. Para detener la sangre de una cortada (V. herida): se machacan o tallan cinco hojas, el jugo se pone en la cortada una o dos veces y se para la sangre. Baño para después del parto: se hierve una planta como de 50 cm, con raíz de coyolillo, árnica y salvia, en 10 litros de agua, se bañan tres veces con esta agua, puede ser diario o cada tercer día.

Causas y síntomas de la enfermedad. Por descuido del machete que se cortan, duele y arde la parte afectada. Baños después del parto: para que la señora se enfríe poco a poco.