Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Popoluca de Santa Rosa Loma Larga, Municipio de Hueyapan de Ocampo, Veracruz.
Santa Rosa Yagts Lumuj
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Romero, Romero
Romero

Yi´p kuy 2 metro i yukmi tsam a´n ankisi´ypa yagastam i kiityityam i ay, i mooya lilo kiityityam, tsam piimi kiinpa´ i pak ke´nam poop albajakepi´k, i kada moy yukmi´ ch´op tukuten ipak. Yi´p kuy ñiptap ankiimyaj, juytyap manzanti´kmi.

Juty tam pa´tpa. Yagats Lomuj, Su´unnaxyukmi´, Sabaneta, Samaría.

Tyi´i choyi´ypa. Agugyajtap yomtum anti ki kupo´a´ypa: sostap tum mi´kxi´ tukuten in ankis komo de 25 cm tumtum, wisna mi´kxi´ ruda, jesantyim esstafiate, tam mi´kxi jesantyim komo wintyipikyaj, tum litro i mediojom ni tsaktap 10 minutojom juktiyukmi, Jesik in anpi´gam tooya ini itypa je´m yoomo; chi´ityap mijmi pusillojom, i dejem chiityap 15 diajam. Chini´ okmi´ igo kupo´ayñe´eba: sostap tukuten i´n ankis de 25 cm tumtum, inciensojoim, ocholintumpii ñaaka de 20X10 cm, 10 litrujom ni. Je´m kupo´oayi´ Kada maktasten jaama maktasten veces.

Tyi´iga tan naska´aba yi´p ka´akuy. Je´m té i yooxpa´tpa igo ik sujkiyaypa i tyooya i ikxi´chaypa i pu´u. Partera i chi´iyajpa yomtam pa ke jobityim xichyajiñ i pu´u.


Romero

Arbusto (o arbolito) de 2 m de altura aproximadamente, se arrama (le salen muchas ramas extendidas). Hojas largas y menudas. Flor lila, menudita, de olor fuerte. La semilla es parecida a la del albahacar blanco y da 3 semillas por fruto. Esta planta la siembran en los solares, la compran en las ciudades.

Localización geográfica regional. Santa Rosa, Loma Larga, Barrosa, Sabaneta y Samaría.

Uso medicinal. Té que se le da a las señoras antes de dar a luz (V. parto): se hace un cocimiento (té), con un mazo de tres ramas como de 25 cm cada una de romero, un mazo de dos ramitas del mismo tamaño que la anterior de ruda, un mazo de tres ramas del mismo tamaño que la anterior de estafiate o hierba de incienso y un mazo de dos ramas del mismo tamaño que el anterior de manzanilla, en 1 litro y medio de agua, se deja 10 minutos en la lumbre. Cuando tiene la señora los últimos dolores se le da medio pocillo y se le sigue dando 15 días. Baño para después del parto: se hace un cocimiento con tres ramas como de 25 cm cada una de romero, hierba de incienso, jaral de sabana, sábila, hoja de azafrán y dos pedazos de aproximadamente de 20 x 10 cm cada pedazo de cáscara de oocholi ntumpi en 10 litros de agua, se bañan con esta agua cada cuatro días cuatro veces.

Causas y síntomas de la enfermedad. Antes y durante el parto es normal que tenga dolor la señora, el té ayuda a calmar el dolor y a desinflamar.

Las parteras la recomiendan para que las señoras se desinflamen rápido después de dar a luz.