Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Cassol cacaat, Hierba del pasmo
Chiococca alba (L.) Hitch.
Cassol cacaat

Hehe hant ihiiti hipiix hehyeen com tiix an oo coocöp iha, haho quih iteel com moos iti moocöp, cotx quih yacöp tintica ha moos ihaax iti moom. atajipol xah, casool quih hizaax iti coacösxaj iha hanl coi paatiax taazo imaa coih taax iti colx coiyaat iha, yapötx coi taax iyaataj cah an oo moom cmaasol haxcoimai xajo ihmaa, oxo miixt ihaapl caah t´haamax moopötx. Icoozim quin t´haamax iyaataj coi taax iina xah xaii haxcocpo cah cmaanim, xiica hizaax yapötx cooxi com haha. Itaajc coi taax ziix quih hasiiquiipi quih taax ihmaa. Hehe hipiix cmiis hizquih xpanams yaiil coil caah ihmaa cmaa an oo mootaax teejimx cmaax quimaaxat haxcmaasolo cahmaa. Hant iti yaacp tintica tiix hant caiitic cahmaa, xo hast quih iti ihoom tintica an oo moocöp, hant ptiicatazo tintica moos iti moom, hant iipzx quih iteel com moos iti moocöp.

Hant quih iti yaacp coom. Sacalix xah, Haxöl ihoom xah, Tahejcö xah zaaj quihöj, Xah, Ziipöxl iifa, Quiipöc aan icaaheme xah, Saaps.

Zii icoihiipe quih coi haa ac. Quiimtalca quisooj quij an oo coofija paahiijx cöspaii ha, quinaailcom quiiha haajiz paac iti poohcatax, hizaax moos ocoipaah iha, ziix paaij an oo com oop xah, coopol oop xah, tiis quih hanxö cooha moos coipaii icoipii iha.

Hehe iyaat hizaax ptee haiinim iha casool xah haaxat hamax haxcoimap quih cötaah haiinimx hant quih iti itpaaca ixaap quih iti tofiin maax tiipi maax hant hajiiz ac coompaai. Quiiha an oo coihiimp hajiiz xah ziix quih hanxö cöpooca moos ziix quih cösahsiijim aha. Xiica ptiiquinim ihmaa hizaax ziix oop xah, ziix cöotnii xah taax coipaai ha. Casool yaiil quih hacai coosel, haaxo quih hamax haxcoimaap quih cötaah aiinim, hant tiip quiih moos cmahaiinim, hax cmequee quipxaa quih taax quinim iha. Tiist hanxö cooha quih cöspaai taax tpaaztoj cmaax cmahnaxz, xiica hizaax ptiiquinim iha haaxat xah, casool, xah hacain coscl, iixcaap taax hanxö iiha ac taax cohapaai iha hizaax ocötahpaacta maax xahaa haiit quih coimaactim. Hehet itaajc coi taax tpaaznijx inaail quih cötaah coix cmaax iimpasi hizaax quisxeen ac cmiipla paac an oo poohca taax cmax paacspaasi ha.

Ziix quih iti cötpaacta hizaax ocoipaacta xah, ziix quih inqueepe isooj quiij iti cahca xah. Conca´ac ctamcö coi taax xeepe com iqui tiitoij taaticpan ipaacta haa tahcax tiist quih hanxö coomj, hizaax ziix caam quih taax oaaiha, oxtpaactamax icaaticpan imaa cahx zaah quih hanxö iti moofin. Oxompaacto xo hehe iyaat ziix icoihiipe quih hant iifi coox cahx compaai tpaaxix hateictim quih cmahfaiin.

Quiinloj quih coijizi xah itoiit quih coihajiz ac taax icaamoquepe quiiha hajiz quih imoonaij quih taax an oo moosa ha. Icaamoquepe hizaax ipaacta xahcaa maax tquiijc tcaaticpan heseen hacaacj quih tpaaix oxiincapaacta. Oxtpaactama haai caapl quih intooit maax cmaajic coi taax an oo coititaii maax haat hanocö quih imaaizi, zaah coo caap iti cötatiicpan isiicotaj xah, inlooj tcoo maax imaaj coozt. Tcoozim maax taax miizj quisooj hapaacta ha hizaax isooj ocöpoompahx ipaacta xaha pohcaatax ziix cmique isiip haha. Xiica coocoptoj quih ptimiis quih catxo ha coopol xah, ziix paaij an oo coom xah, ziix coocop hizaax heesen quih aan oo toomx hantz zo coomom, ipaacta xahaa tahcaax moos hateepx hant hapah quih tiix imoocla ac taax an oo moom.

Quisxen ac coihajiz ac taax ipaacta xahaa tahcax ziix hapahiit quih icö cmique icötmipe hoo. Ziix hapahit quiis quih moos tpaahit hizaax ocompaacta.


Hierba del pasmo

Es una rama que crece en el monte, también a orillas del camino, junto con cotx (Encelia farinosa), atajiposh, mide cerca de uno y medio metros de altura, hecha flores en la punta de las ramas de color amarillo claro, muy chiquitas, aparecen en tiempo de frío. Cuando hace calor en las mismas puntas de las ramas aparece mucho pelito blanco, que es de las flores secas. Las ramas tienen aroma bonito, son de color verde claro cuando están tiernas y café amarillento cuando son viejas. Crece en terreno arenoso, pedregoso, en lugares planos, cerca de los arroyos.

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Desemboque, Isla del Tiburón, Campo Sargento, Campo las Víboras, Campo el Paredón, Campo los Dos Amigos.

Uso medicinal. Se usa para dolores musculares y reúmas, para picadas de alacrán y viuda negra, cortadas hechas con el arpón (V. ponzoñas y herida). Se hace una mezcla de hierba del pasmo con gobernadora y alcohol, esta mezcla se deja fermentar unos días y se tiene lista para frotarse en dolores musculares, reúmas o picadas. Otra mezcla que se hace para picadas es: ramas de hierba del pasmo con ramas de acain woskli, dientes de ajo, alcohol, sal y un poco de agua tibia. Para heridas hechas con el arpón, se hace un cocimiento de hedeondilla, hierba del pasmo y acain woskli, con esta agua tibia se lavan las heridas para cortar la sangre. El cocimiento de los palitos pelados (sin cáscara) se toma para el dolor de estómago o la infección del intestino.

Causas y síntomas de la enfermedad. Los hombres cuando salen de pesca, hay veces que se cortan con el arpón, el pescado se jalonea, duran muchos días sin trabajar, tienen que lavarse diario con el cocimiento de hierbas y después amarrarse un trapo.

Los dolores en los brazos y piernas, vienen porque tienen reúmas. Las reúmas se hacen por mojarse después de trabajar mucho tallando el palo fierro. También cuando llega el viento frío y las mujeres están trabajando el torote haciendo canastas, cuando trabajan todo el día, les duele la espalda y los brazos. Cuando hace mucho calor se tiene que tener mucho cuidado con los animales venenosos como las viudas negras o alacranes, porque éstos se esconden en la leña o los tendidos.

El estómago duele cuando cae mal lo que se comió, la comida estaba cruda.