Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Xomcahiift, Orégano
Xomcahiift

Hehe hant ihiti hipiix istaalca quih oxomixt, haximpetilco, xpanams yail coil iha xo hax cmaiixaj iha, icx pocaasijim taax haxi hasii osiipi ha. Iti coicösxaj ac taax hanl coipatiaas taazo impaap coih cah maa. yaapötx coi taax cmasool paac, cooxp moos paa imiinim, hizaax tcoozim maax cmaax yapotx quih iti mooca ha. Itaajc quih cmaa an oo mooca coi taax quimaaxat iha xo halx teejimx cmaax haxcooxpo haxtahi haxmaa. Hant iti yaacp quih taax hehyeen hant caiiscan quih c´haa caah hant zo contica maax an oo moocp. Hast quih moos an oo moocp.

Hant iti yaacp coom. Socaaix xah, Haxöl ihom xah, Hahöj itcooj xah, Zaaj quiihöj, Pnaacoj quih icoot coiictim xah, Hast iscaan.

Ziix icoihiipe quih coi haa ac. Istalca coi taax tpaaztoj cmaax coompaas quisxeen hijizi quih taax ocoipah iha, ipaasi quih oxah peemeex taax coisa coix aha, ziix quisaax cmaam quiij psaac oiicö hapah quiij tiix ocoipaac iha, isiisi haa isxeen ac ihajiz coxcaah.

Cmaam iquiit cmaa hapx coom quih taax ipaas iha. Hizaax ocoipaacta ac isxeen aan quiij tcoo maa yapaaisx iha, quisiil coom hapx toom itaaxi maax, hizaax moos hapaasi iha ixaai coi tpaaztoj ixaap cocj taax iti coompaasi. Icaazlx xah, quinaail imaatj, quiipi ziitac quiij coihajiz xah, quisxeen coi haajiz xah, taax ocöspaah taax ipaasi poopxa taax zaah caap simii iha, istalca coi. Ziix quih iti cötpaacta coi mooquepe xah.

Ziix quih inqueepe isooj quiij iti caha xah. Cmaam quiij isxeen coi hajiz ac taax hipaacta xahaa tahca maax hant quih iti tiijx psaac oiicö impaahx taax ocötpaacta ziix ccapxl imiihit hizaax aiitah maax, ihaait timooca coox hapx iqui itmiin iho, quipxa taaxo hax ihax cötimj an oo mooma ziix ccapxl ihiit quih tiix oaah iha. Oxtpacta maax cmaax yaax quiij cool iniaa oxah teem eex ziix quih cjiizi taax ihmaa. Icaazix quih oxah teemee maax quiipnij ac maah jiiz, cmiipla ac hacahea ha taax ocötpaacta haa maa. Ihaapl caap ixaaj quih ipaac cöo taa maax moos an oo icaazix miixaj. Quiiteen ac taax haataap quih an oo moo taa himoom impaaizjc.

Ixaai hapaaztoj coi taax isxeen ac caapaisx iha cmique cmaam quiquiit quij iqui coiihin ac hizaax ocoipaactax ihaa ziij saamaha, coi quisiil quih iheequeto isilyaa ha.

Ziix quih ihmaa iti coi paai ac. Istaalca coi taax ziix quih hapahiit taax an oo hapaai ha, moosni xah, ziix cam xah, zii ixaamataj xah, xiica cosootoj xah, taax tcoo maa ocoipah iha.


Orégano

Es una rama que tiene las hojas chiquitas, redondas, verde bajito, huele bonito cuando te acercas. Mide cerca de 1.5 metros de altura. Hecha flores amarillas con blanco, en tiempo de calor. Los palos tiernos son cafés, los más viejos son cenizos, blancuzcos. Crece en el monte en suelo duro y con piedras.

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Desemboque, Kino, Isla del Tiburón, Sargento, Santa Rosa, Astiscan.

Uso medicinal. El cocimiento de las hojas es bueno para los cólicos de las mujeres, dolor de regla (menstruación). Se toma una taza caliente cada vez que se tiene dolor. Para limpiar el estómago después del parto, para sacar los pedazos que quedan adentro después de que nace el niño, se toma como agua de uso, un litro del cocimiento de la raíz, durante dos días.

Para la tos, calentura, dolor de pecho y de estómago, se toma tres veces al día, un vaso del cocimiento de la hoja (V. ataques y gripa).

Causas y síntomas de la enfermedad. Los cólicos vienen porque las mujeres comen limón en los días que andan menstruando, comer limón es muy malo, casi no sale sangre o sale muy clara, el limón la hace agua. Entonces se infla el estómago y duele.

Con la tos duele la garganta, hay infección. Cuando hace frío se sufre más tos. Sale pus por la boca cuando se tose. El cocimiento de raíces limpia el estómago de las mujeres para que queden sanas y puedan seguir teniendo hijos.

Otros datos. Las hojas son para que se ponga buena la comida: Caguama, pescado, caldo, arroz.