Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tepehua de Coyol, Xalame y Chintipan, Municipio de Tlachichilco, Veracruz.
Javan Xu Jalhuikuc´ukan Masapijnin Xu Machackan Veracruz México
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Sauco, toxio, Sauco, Toxio
Sauco, toxio

K´iu xu ajín laqakis metro xak´i va ayashat ya tsastalan a, ya maqa´a´y, tejkan laatat´y metro lijtsukuy yaj laq´apun y xqoyuxlay xaxananty pijs´aijun y laqxutut´u y vachu´u lijtsukuy sat´ajltsi pistamin jun.

Ta an tamapitsi xa tun ani lakapulaknan. El Coyol, Chintipán y Xalame.

Va kutch ta lí mapatzay. Xa kutch lakak´ut y vachu´u yu laqatchulív. Q´unty, y tipujsaty. Xchaxta´a y xaxqoy yu sauco maqxukan kun laqsit sivit, tazan, gordoncilllo, xchankaty javalín y yu malk´inin k´iu, magxukan y liipaxakan laxlaka-tu na y vachu´u lij akchikmukakan limarachiche. Ni sauco la k´uchununcan para katama-kaul xa oqnutkan ni ta apanin. Laksua akan y jaxtaknikan xax kan taun vaso. Tajtchapay tipusat ex tamakajun ja aqnut tus laq´a chaxan malkuyu´v.

Nikan taun lapanak talanan. Tajkan tatalanan y talaká k´un y jantutch tavajin, y pur lik´atsa laq laqatchuliv tajun. Tachapay tijpussat tejkan ta vi tuuchun utamaktaqan ay yu ta vi v litch xkan jan tu laj ox kan yu ta ot.


Sauco, Toxio

Árbol de 4 a 5 m aproximadamente, el tallo cuando está tierno es liso y maduro, es grueso, a los dos metros de alto aproximadamente empieza a retoñar (salen las ramas con hojas). Las flores forman un ramo blanco y también dan semillas en ramo. Es escaso, se encuentra en tierras altas.

Localización geográfica regional. El Coyol, Chintipán y Xalame.

Uso medicinal. Se ocupa para el tratamiento de hinchazón por espanto (V. susto), para manchas blancas y negras (paño) y diarrea. El tallo y las hojas del sauco se hierven con bejuco cenizo, chaca, gordoncillo, caña de jabalí y árbol de sombra, con esta agua se baña el cuerpo, para la cabeza se restriegan hojas de lima de chiche. El sauco se ocupa para que los borrachos dejen de tomar alcohol. Se machaca y el jugo se les da a los borrachos, un vaso, les da mucha diarrea y dejan de tomar por seis meses.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando se espanta alguien, se hincha y deja de comer. Por asolearse mucho salen manchas blancas y negras. Y da diarrea cuando se come algo que cae mal o por tomar agua de ríos sucios.