Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Totonaca de Papantla de Olarte, Veracruz.
Xa Tatzok´ni Lic´uch´un Tutunacu Xa Lac Kachiquin Xla Olarte, Veracruz
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
K´axtelenkh´et, Higuerrillo
K´axtelenkh´et

Huá amá katum quihui xa hasta aktati metro xli langa. Ik xpak´enitni laklanga, litasi la achu xlakan mi makan. Y lakxtakni o laktzutzokh´on. Ik xanat lakrusado, ix tahuakat lakxtakni o laktzutzokh´o y laktzulekh´e xa ltukun. Xana xlihuac´ k´ata. Staka nak xquilpanitni puxkh´a, nak tijia o nak lakstilwa tillat. (Tillat lakstilwa y muntzayatwa).

Aná niku la´. Adolfo Ruíz Cortinez, Allende, Aktzu tzukswat, Ak´pulut, Belizario Domínguez, Cazuila, Emiliano Zapata, Joloapan, Kachiquin xla Olarte, Kak´atit, Kapuksnanquihui, Katzukswat, Lank´a puxka, Lán xtalakawan xla Juárez, Morgadal, Pueblillo, Puksnanquihui, Puxni, Saksi ch´uch´ut, Sombrerete, San Pablo, Unión y Progreso, Xk´am, Xkh´oyot sip´i, Xtakni puxka, Xtakni taxtunú.

Lic´uch ´un. Akxní parati luhua k´alhi sapapa lcuyat lak´chitkan aktum o aktuy limunax nak itad litro c´uch´u, astan mapakh´akahuikan ama kxpak´en y mutahuakakan, kmin k´epin, nak min kuxmún y nak xaklchán tatatlá.

Xquiltzukut y xa tatat. Akxní senan snún y para wix skujpat y mak´cahuaya, akxní amá chapayán sapapa lcuyat. Huá aktum ch´ich´i tatat.


Higuerrillo

Es un árbol de hasta 4m de alto. Las hojas son grandes, con forma de la palma de la mano y verdes o rojos. Las flores son rosadas, el fruto es verde o rojo y con muchas espinas blandas. Florece todo el año. Crece al lado de arroyos, caminos o en tierras vagas (tierra porosita y arenosa).

Localización geográfica regional. Adolfo Ruíz Cortinez, Agua Dulce, Allende, Arroyo Grande, Arroyo Verde, Belisario Domínguez, Cazuelas, Cerro del Carbón, Chote, El Carrizal, El Cedral, El Cedro, El Palmar, El Palmito, Emiliano Zapata, Joloapan, Morgadal, Papantla de Olarte, Polutla, Poza Verde, Pueblillo, San Pablo, Sombrerete, Totomoxtle, Unión y Progreso y Vista Hermosa de Juárez.

Uso medicinal. Cuando alguien tiene mucha fiebre (V. calentura) se toma uno o dos limones y se exprimen en medio litro de aguardiente, luego se moja la hoja y se coloca en la frente, abdomen o pecho y espalda del enfermo.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando llueve mucho y uno se encuentra trabajando en el campo se moja, entonces uno tiene fiebre. Es una enfermedad caliente.