Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Totonaca de Papantla de Olarte, Veracruz.
Xa Tatzok´ni Lic´uch´un Tutunacu Xa Lac Kachiquin Xla Olarte, Veracruz
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Liltampa, Palmilla, Tepejilote
Liltampa

Huá amá aktum tuhuán la achu tzukswat. Ik xchaxpan lakxtakni y tzatzuntin. Ik xpak´enitni laklanga, kaj kxní aktuy metro xlí laklmán y pak´alhuwatni; nak xpak´aitadni y xak´etu kxpak´en an aktum putzú línea amukuku. Ik xanat laksmukuku y mustum tap´un neje taxtú nak xpak´enitni, xpulakni. Ik tahuakat llaktzitzek´e akxncha y ix lakquihui laktzutzok´o. Xana xlihuac´ k´ata. Staka nak kalangáquihuín, aná niku kamank´a y nak kask´ek´e.

Aná niku la´. Adolfo Ruíz Cortinez, Allende, Aktzu tzukswat, Ak´pulut, Belizario Domínguez, Cazuila, Emiliano Zapata, Joloapan, Kachiquín xla Olarte, Kak´atit, Kapuksnanquihui, Katzukswat, Lank´a puxka, Lán xtalakawan xla Juárez, Morgadal, Pueblillo, Puksnanquihui, Puxni, Saksi ch´uch´ut, Sombrerete, San Pablo, Unión y Progreso, Xk´am, Xkh´oyot sip´i, Xtakni puxka, Xtakni taxtunú.

Lic´ uch´un. Para lic´uch´ikan amá skahuahua kujut, kaxtlahuakan aktum té cun ikxpak´enitni liltampa y xa saksi tuhuán, neje tlan k´ota ama tatatlá cumula achu ch´uta ch´uch´ut.

Xquiltzukut y xa tatat. Amá skahuahua kujut, la achu k´alhamat, siempre kujunankan pero nitu chuja. Huá amá aktum ch´ich´i tatat.


Palmilla, Tepejilote

Es una planta de forma de palma. El tallo es verde y delgado. Las hojas son grandes, a veces de 1 m de largo, y están divididas como hojitas, más pequeñas al centro de la hoja y por debajo hay una línea amarilla. Las flores son amarillas y nacen de una ramita que nace de entre las hojas. Los frutos son negros cuando maduran y la ramita que los sostiene es roja.

Localización geográfica regional. Adolfo Ruíz Cortinez. Agua Dulce, Allende, Arroyo Grande, Arroyo Verde. Belisario Domínguez, Cazuelas, Cerro del Carbón, Chote, El Carrizal. El Cedral, El Cedro, El Palmar, El Palmito. Emiliano Zapata. Joloapan, Morgadal, Papantla de Olarte, Polutla. Poza Verde, Pueblillo, San Pablo, Sombrerete, Totomoxtle. Unión y Progreso y Vista Hermosa de Juárez.

Uso medicinal. Para combatir la tos seca se hace un té con las hojas de la palmilla y las de la hierba dulce que debe ser tomado por el enfermo como agua de tiempo.

Causas y síntomas de la enfermedad. La tos seca parece gripa, siempre tose la persona pero no escupe nada. Es una enfermedad caliente.