Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Guarijía de Sonora.
Kusi Iyowi Makurawe Sonora
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Pipichawi, Pipichagua
Pipichawi

Ku´si piré metro, weriamé pirepi ku´si waripani weweruma sawaeme pú. Weweruma sawae pú chuchupaemé kukuwaemé tamó soponá, wachipasaá, anóchi nachupanipú sawará ku´sirachi, pewatiame sawaepú, tosanamé sewani, wewerú weripani kuwachi uyani. Turamé maeniapú. Pasepochiami intunapú, pionia weripachi weripani.

`Ji kujú intuachi. Guajaray, Los Bajíos, Los Estrados, San Pedro.

`Yowi `yowaniamé. Uwasari wichio kawepua (uwasari) to´pá papakomerichitia `jiwa nawará, werewachi kukuame wichio.

Achinia kokorepani `kakokoameé. Uwasari: Senekachi owitiame kokoriamé enesaá tamó kokorepatenapú ajaná poisáa tamó korepatemapú tamó. Kaitia kukupú siania wajá `kitiapú tamo eratatenapú y chikokoriapú yominá, kisikaá tiamé machenanipú pisachi kite wajasi `ji kokoamé.


Pipichagua

Hierba de uno y medio, da una sola vara, la hoja es ancha con puntas terminadas en espina a los lados, cuando se seca, se queda pegada la hoja a la vara, la hoja seca es dura. La flor es blanca, crece en forma de macollo en la punta de la rama. Brota con la lluvia de invierno (equipatas) y las aguas (verano). Se considera fresca. Crece en las sabanillas, donde crece la pionilla.

Localización geográfica regional. Guajaray, Los Bajíos, Los Estrados, San Pedro.

Uso Medicinal. Se emplea en el tratamiento de guasa (enfermedad venérea) se toma la raíz para el dolor del cuerpo (V. diarrea y embarazo).

Causas y síntomas de la enfermedad. Es porque la mujer está enferma y te acuestas con ella y te pega la enfermedad. Los síntomas son que duele cuando orina, le sale sangre, se siente como rasquera por dentro, hasta que sale el dolor y salen como granos en los órganos sexuales. Ya no hay mucha de esta enfermedad (V. purgación).