Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mam de Motozintla, Chiapas.
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Romer, Romero
Romer

Lugar já nnelaváh. Chóch toj chún to lugar che´uj. Tagbial te Juárez, Tbanil Chg´ij, Nichvil, Toninxchihuan, Toning´anak, To Salvia.

Tachín tetz balilj ahualj. Ahualj ñialá te zi´ te hasta kabe´ metr te tuihe´. Atkuí cha´x to chakilj te agbí, tutchil te tkan kuxón chajeplaj, te txak pagua´, gort ix lineares te hasta ox cm. te tuihe´ ix 3 mm. te t´zelpe´. Te tibaj te txak te keencha´x g´ek ix te tjak tza´j óka tzeh zák. Te txmakal at tg´uklil kabe´ plaj te 5 mm. te tuihe´ ix jun txmakal azul spel, tuchilj t´keibil tzeh morad. Chakilj te kulj juert ko´kj ix te txmakal ix te txak hat jun tzinzjal ich.

Nnoken te remed. Te lok-loh nnoken tun telag´e te kulj ix tun t´kutz te chák te nin chuche´uj. Kue lok-loh jun tg´ab to la mitá litr te a´ junx tuchilj la mitá te jun lemons tuchilj ti´j ix kuel t´chial tuchilj mielj. Te tal nnoken tuntel te muj ix chi´j nekanet tij te gutzj. Kue chinet hiláh chák ix okeg´et ti jun kalvilj formal ix keleyitzet hasta oj tetz ta´l cha´x g´ek. Jun got to junjun gutzj.

Tzaj ch´man te. Tagbial te Juárez.


Romero

Planta semileñosa de hasta 2 m de altura. Se mantiene verde todo el año, con los tallos jóvenes cuadrados. Hojas opuestas, gruesas y lineares de hasta 3 cm de largo y 3 mm de ancho, la parte superior de las hojas es de verde obscuro y el reverso grisáceo o blanquecino. La flor tiene cáliz bilabiado de 5 mm de largo y una corola azul pálido, con manchas violáceas. Toda la planta es fuertemente aromática y las flores y las hojas tiene un sabor picante. Crece en terrenos calcáreos de clima frío.

Localización geográfica regional. Año de Juárez, Buenos Aires, Niquivil, Tonichihuan, Tonincanaque, Las Salvias. La información se obtuvo en Año de Juárez.

Causas y síntomas de la enfermedad. El cocimiento sirve para aliviar la tos y para bajar la fiebre (V. calentura) de los resfriados: se hierve una ramita en medio litro de agua junto con la mitad de un limón con cáscara y se endulza con miel. El zumo (jugo) sirve para quitar las nubes y carnosidades de los ojos: se machacan suficientes hojas y se ponen en un paño fuerte y se exprimen hasta que salga el jugo verde obscuro. Una gota en cada ojo.