Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Maya del Estado de Quintana Roo.
Xiiwoo´ob Ku Ts´akik Le K´oja´anil Ti´ Le Mayaso´ Obo´
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Chac león, Chac león
Mandevilla subsagittata (Ruíz et Pavón) Woodson
Chac león

Le xíiwa´ ak´; u le´o´obe´ ya´ax yéetel mejentak; u che´ilo´obe´, bek´ech yéetel chaktak, le ken a xote´ ya´ab u sak yits ku jok´ol; u lole´ k´áan k´an; ku ya´lale´ chokó u kuch le xíiwa´ yéetel ku yantal tu jáal bejo´ob.

Ba´ax u belal. Ku ts´akik ba´alo´ob ku jok´ol tu wíinkli máak.

Ba´ax beetik. Tumen chokoyol máak ken jok´ok tankab, ts´o´okole ma´ u tep´muba xani.

Bix u k´a óoltal. Ku ts´ik u sak´il tu´ux yan le yajo´.

Bix u ts´akal. Jun chach u le´ le xíiwa´ pa´te´ yéetel u le´ K´uts Ku cha´akal yéetel. Kan p´éel litros ja´; ts´o´ okole ku ts´abal jun p´it alcohol (medicinal) ichíl, ts´o´okole´ ku ts´abal ti´ le k´oja´ano´ u tia´al u p´o´ik tu´ux yan le yajo´.


Chac león

Enredadera con tallos delgados de color rojizo, tiene abundante exudado blanco lechoso que se observa al cortarlo. Hojas pequeñas de color verde. Las flores son de color amarillo. Se considera caliente. Crece a la orilla de los caminos.

Uso medicinal. Ronchas en el cuerpo: un manojo de las hojas de esta planta junto con las hojas del k´uts se sancochan en 4 litros de agua, luego se le agrega un chorro de alcohol (medicinal). Se utiliza para lavar la parte afectada.

Causas y síntomas de la enfermedad. Se presenta cuando una persona estando caliente sale a la intemperie sin estar abrigado. Da comezón en la parte afectada (V. granos).