Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Xu/´u/, Pashihuite
Xu/´u/

jango bu/bu/ kjajomu/ tee ts´ite cm. ma jio dyote ts´ich´a, nu za´a na kjoxu/ jango pese, a jense na mbezhe, na sentivo na su/ru/ ku/ ts´ike, nu xi na no´o, cheve ts´iseje, nrrana/ na ixki chevi nu seje, pese ma agosto, nu lulu na maja, chevi alfile, nu semilla na potr´u/, tee jango ja/ra/ varu/, kja besana (nu/ nu/ kja juama) ñe a tri kja ngumu/. na jotr´u/. tza´a kja mbatr´u/.

Jango pese, nrrexe a ñiñi.

Pjeco na jo´o. nguaxkju/, sarambio, dyoku/ ne fantr´a/ a ngua.

nguaxkju/: ra tr´oxtro nu ye xi ra chamba nu b´aa nu nana, kjana jia/xpa/ jango nguaxkju nu lele, xi na jo´o nu fiño ma dyotr´u/, ra dyitr´uji o ra ngosi chevi talco jango nguaxkju/ o ma jio ma na mbezhe, kaji na manoxo, ra mba/nu/, nu fiño kjana mbecheji jango nguaxkju/.

sarambio: na jo´o ra mba/nu/ ra chamba/ji nrre fiño, ra xati nu lele (V. tzoñeda).

dyoku/: ra mba/nu/ nrrexe nu fiño ñe nu xi ra mbeche jango dyoku/ (chevi cheb´i).

Jango va e/ nu nguijeme. nguaxkju/: kja nu ye ts´itri o ye pale, jango bu/bu/ in chanki o kja nu parte.


Pashihuite

Donde hay humedad crece hasta 50 cm, si no sólo 25 cm, tallo cafecito en donde macolla, hacia arriba es verde, se siente un poco rasposito. Hojas grandes, como estrellitas. Flores color de rosa, también en forma de estrella, salen en agosto. Su fruto es larguito, como alfiler, con semillas negras. Crece en los magueyes, en las besanas (orilla de la milpa) y afuera de las casas. Es fría, porque es del campo.

Localización geográfica regional. Por toda la región.

Uso medicinal. Rozaduras: se tallan las hojas con la leche de la madre y se aplica en donde está rozado el bebé. También se usa la planta seca, se pulveriza y se pone como talco en la rozadura. O cuando está fresco se hace un manojito, se hierve y con la misma planta se va lavando la parte rozada. Chincual: se usa hervida con otras plantas para bañar al bebé (véase hierba del burro). Cortadas: se hierve toda la planta y con las mismas hojas se lava la herida (como si fuera estropajo). Hinchazón del pie: se aplica molida con otras plantas (véase malva china).

Causas y síntomas de la enfermedad. Rozaduras: en los niños o en los adultos, entre las piernas o en "la parte".

Otros datos. También se le da el nombre de pashahuite y pata de león.