Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal de la Mixteca Alta, Tlaxiaco, Oaxaca.
Yuku Tatan Ñuu Sa´an Savi Ntijnuu, Nuntuva
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Yuku nii, Hierba de la hemorragia
Bouvardia ternifolia (Cav.) Schlechten
Yuku nii

Yuku yo´o ra tsa´nui nchika kue yata kui na´nu cha san ra tsa´nui kua´a in metru a in metru sava san, tsa tsa´i tono in ita ntaa tono nchika lu na color kuaan cha ta nika´nti ita ña ra inka tono in kui´i kui ka tono tilu cha kui´i lu yo´o ra nika kixi xiin, tia nuu ta kuia sana tsa´i ita ka kue yo Diciembre.

Nuu kue Ñuu nuu yee kue yuku yo´o. Y re kua´i nuu kue ñuu ituyuku, nuu Ntisnu, tsi nuu ñuu Nchaya tsi kue ñuu kuachi ntee yachi kue ñuu yo´o.

Kue kue´e stata yuku yo´o. Va´i kutata kue ña´a a chaa koyo nii xichi. Chika-na in manojo lu nuu uni taza chikui cha san ra kitia ta ntsinu ra chika-na in tikasi alkoli ntoo chaa san ra ko´o-na ra tisi uvi kii, tia nivi tsi´i ño´o ra maa kuu katsi-na kuñu kini tsi kue ña´an xa´an. Cha tata nii kuun xichi-na cha san ra kiti lalui ra ko´o-na ra schaa na´an, san ni chika-na in kue sa´ma sichi-na ku´u ka.

Tono nto´o-na ña ku´u tsi kue´e yo´o. Kitsa´a nto´o-na kue´e yo´o vari tsa´a ña yu´u-na, va´i ko´o-na yu´u nuu i´in, a na yu´u yuku. San ni ta na ku´u kue´e yo´o ra ka´un tokona a titsi-na tsi xini-na yee-na ku´u xee ka´ni a na ka´un xini-na.

Inka ka kue tu´un tsa´a yuku yo´o. Yee uvi nuu yuku yo´o tia na va´a kutata-na kuu ña tsa´a ita kuaan ka. Cha na va´a kuu ña tsa´nu nuu tukatsi ra na´in kixi xiin.


Hierba de la hemorragia

Planta de 1 a 1.50 m, crece pegada a los árboles, principalmente en el de ocote. Hojas anchas. Flor amarilla, en forma de un platanito, cuando se abre adentro tiene una fruta en forma de canica verde y es muy pegajosa. Se da una vez al año, en diciembre.

Localización geográfica regional. San Miguel El Grande, Tlaxiaco Centro, San Esteban Atatlahuca, Guadalupe Victoria y Chalcatongo.

Uso medicinal. Para sangrado que ensucia el hombre y la mujer (V. hemorragia de la mujer): se hacen manojitos de la hierba y se pone a hervir en tres tazas de agua, cuando ya está a la tacita de té se le pone una cucharadita de alcohol de caña de azúcar de 90" y se toma una tacita en la mañana o al medio día, durante dos días y se le pide al enfermo que no coma grasa o carne de puerco. Sangrado nasal (V. hemorragia de naríz): se prepara el té y se toma una tacita en la mañana y se ponen taponcitos en la nariz hasta que deje de sangrar.

Causas y síntomas de la enfermedad. Puede venir por espanto, algunas veces el espanto puede ser de baño, espanto de lugar o espanto de casa; siente el enfermo dolor de cintura o dolor de vientre, el enfermo sangra y ensucia, puede ser en la mujer o en el hombre. Cuando sangra la nariz al enfermo le da calentura, dolor de cabeza y le sangra la nariz.

Otros datos. Hay dos clases, pero sólo sirve una la que se da con flores en forma de plátano y de color amarillo; la que crece en el encino se ve peludita y no se recomienda.