Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Ita widi, Manrrubio
Ita widi

Ita widi ya´a sa´nu xi na yuku data, te io nda´a xi nde sa´a xi, tikute te landai, ñu´un xi idi yaa ndidaa sa´a xi te nda´a xi. Kee ita kuixi xi ko la uyu xi ko koa xi naa ita chisuta. Ua yuku zi, te i´ni. Sa´nu xi ndidaa yoo ko nu io ko´yo, watica yu´u xichi o nuu ndo´yo. Nakoyo nda´a xi nuu ku yoo yichi.

Ñuu nuu Nakua´no Yuku Ya´a. Ñuu Tidaá, Nuu Yodo Kuno, Ñuu Tnu, Ñuu Diuxi, Ñuu Atongo, Ñuu Doo Ya´a, Ñuu Chi Kawa, Ñuu Yute Tnu´un.

Nanchoo Kuentniu Nu Xi. Xentniu nu xi sa naku´a nu da´a tna´a kue´e nuu o nuu ni nduu xi xi, dani nuu nanchita tuchi xiti nu, sa nadandoo nuu ndingui tikata o nuu ñu´un kiti diki nu.

Nanchoo Kesa´a te Nanchoo Ku Nuu Tna´an Nu in Kue´e Ya´a. Saluchi tna´an kue´e nuu ku sa nde´e la ta´a xi. Kukuita nda´i xi inka kue´e ku sa ña nadandoo nu nguenu, ña xichi nu o ña nadangua nu da´ngua nu. Kesa´a kee ndingui, kata ndadi, ndu la uyu nuu nu.

Inka Ka Sa Xenie´un Yuku Ya´a. Ña tu ka naa sa xenie´un xi nde´e wa´a xi nusa ko´o nu xi ko ku xi in yuku i´ni.


Manrrubio

Es una hierba, crece de 20 a 30 cm de altura aproximadamente, su tallo es blanco, peludo. Sus hojas son redondas, rasposas, tienen la forma de sierrita en las orillas. Su flor es blanca, en forma de conito con espino, la flor nace en medio de la hoja y el tallo. Se encuentra todo el año, en los lugares húmedos, florecen a partir de agosto, septiembre y pierden sus hojas cuando están secas y vuelve a retoñar de nuevo. Crece en la orilla de los caminos. La hierba es amarga y se considera caliente.

Localización geográfica regional. San Pedro Tidaá, Yodocono, Santiago Tilantongo, Santa Cruz, San Juan Diuxi, Nochixtlán, San Miguel Huautla, San Miguel Chicahua y Santiago Apoala.

Uso medicinal. Para cólico y dolor de estómago: se ocupan las ramas de la hierba dos o tres ramitas por una taza de agua, hervidas se toma una taza en ayunas por dos mañanas. Para los granos: se pone a hervir dos o tres ramas con un pocillo de agua y se lavan los granos tres veces al día y las mismas hojas secas se remuelen, como polvo se echa en los granos hasta que se seque. Para pediculosis: dos o tres puntas de la hierba se ponen a hervir por 1 litro de agua y se lava la cabeza, diario por dos o tres días seguidos, para matar todos los parásitos.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cólico y dolor: por consumir alimentos descompuestos, frutas verdes; síntomas, dolor de estómago, calentura, torcijones. Granos: por tener muchos piojos; síntomas, comezón, dolor, bodoque en el cuello, mucha pus, cuando están infectados. Pediculosis: por no bañarse y cambiarse seguido; síntomas, mucha comezón, pican los animales, muy pálido no hay apetito.

Otros datos. Es un solo tipo de manrrubio que existe por la región mixteca, es muy efectivo, no se puede tomar más dosis, porque la hierba es caliente.