Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Yuku paletaria, Paletaria
Yuku paletaria

Ku in yuku sa ñu´un nuu yute sa´a xi te kuin, luchi ni nda´a xi te ita kuechi xi kee nu sa´a xi te kuixi ya´a xi. Ña tu naa ko´o ndute yuku ya´a, ku xi in yuku wixi, te sa´nu xi ngueni wiko dawi te ni´in nu xi nu io ko´yo te io ndeti, nu de´ñu, yu´u xichi o nu yuku nu ito kida tniu nu.

Ñuu Nuu io Yuku Ya´a. Ñuu Tidaá, Ñuu Doo Ya´a, Ñuu Yute Kuixi.

Nancho Kuentniu Nu Xi. Xenie´un xi sa kada tawa nu ka´ni. Kuido nu in nu´un luchi te danchi´i nu xi, dakeeni´ni nu xi te ko´o nu in yaxi luchi ndidoo dene nu kua´an ka´ni nu anunu.

Nanchoo Kesa´a Te Nancho Ku Nuu Tna´an Nu In Kue´e Ya´a. Tna´an nu kue´e ka´ni nu wichi xikonuu nu nuu i´ni. Kesa´a tna´an u´u diki nu, dakidi ña´an xi, ña ya´a ka sa kaa nu.

Inka Ka Sa Xenie´un Yuku Ya´a. Dani xenie´un yuku ya´a sa kodo tono nu nuu tna´an u´u nu dadede nu, ko nani´itna´a nu xi xi´in tnu tayuxi, te tisa´a ndiwui, nchiko nu xi, dakeeni´nu xi te ko´o nu.


Paletaria

Es una hierba, mide 10 cm de altura aproximadamente, su tallo es delgadito. Las hojas picudas larguitas. Las flores nacen entre las hojas y el tallo que es muy pequeño, blanquizco. Se encuentra en tiempo de lluvia, florece a partir del mes de junio y se seca toda en los meses de cuaresma. Crece en los terrenos y en el cerro. La hierba es simple y se considera fresca.

Localización geográfica regional. Río Blanco, San Pedro Tidaá, en el cerro y San Miguel Huautla.

Uso medicinal. En el tratamiento de calentura: un manojo de hierba se muele y se cuela, se toma por las mañanas durante tres días, cuando la calentura es por dentro; cuando es por fuera es untado.

Causas y síntomas de la enfermedad. Causada por la calor; síntomas, mucho frío, dolor de cabeza, no hay apetito, escalofrío.

Otros datos. Esta planta la ocupan únicamente para la calentura. Para mal de orines la ocupan agregando otras plantas como chamizo blanco, huele de noche, se muele crudo colado y se toma.