Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Yuku pastor, Hierba del pastor
Yuku pastor

Yuku sano ta dava metro, kui nda´axi te nanixi ta oni a komi cum. Te ken´exi ta mi cm. kidin nda´axi ia ita ndia inii varaxi te kana tsikixí tata tsi kalloko itia. Tata vixin nduxi -kónindoxi nde- ninikui. yatave´c, ma´iño´o xitu, yuku. Nana kuaxi yoo davi, te ichiyoo ichi.

Sa´noxi. Chinangu, San Juan, Diniyute, Itiadi, Santa, Ranchu, lnkagua. Rosari, San Miguel. Yukundi te Yodokintsi.

Va´axi tata. Ta ña yaa nda´ando. Kuini´nindo nda´axi noo yaa; te di´na nakatendoxi xi nama te tekuita kua´ando kuni´nindo nda´axi indo. Nachon kana yaa nda´ando. Ta tindo kaka a ño´o satu te ko nakatendo nda´ando. Kukataxi te ka´ouxi, te ndiaxi ndute.

Inga. Nde inixi ko ichi na´axi te ko saxi kitsixi.


Hierba del pastor

Hierba de 50 cm aproximadamente. Hojas pegajosas, de 4 cm. más o menos de largo, por 2 cm de ancho. Flores moradas a rojas en forma de espiga y salen a lo largo de las varitas. Crece por donde quiera, abunda en tiempo de lluvias y escasea en el de cuaresma.

Localización geográfica regional. Chinango, Yolotepec, Acaquizapan, Joluxtla, Cosoltepec, Tultitlán, Tepejillo, El Rosario (Puebla), San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Para curar los jiotes de la mano: se talla la hoja en el jiote varias veces, lavando con agua y jabón antes de aplicarlo.

Causas y síntomas. El jiote sale por jugar tierra picosa, o con la cal y no lavarse las manos. Son manchas blancas que dan mucha comezón y que al rascarse con las manos sucias se infectan, duele y arden mucho después.

Otros datos. Es una hierba muy resistente a la sequía. No la come el ganado tan como quiera.