Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Kouapajxiuit, Santa Elena
Kouapajxiuit

In se kuoujtsin moskaltia kemej se metroj uan tajko de uejkapan. Ikuoujyotsin uijuitsyoj nochi hasta imaxiujyo, in imaxiujyo yej xojxoxoktik uan tsikitsitsin, tajtamati yon papayajxiuit, kemej moskaltijtiuj iujki posontiuj in ixochiyo uan taktiuj in iteyo. In ixochiyo kojkostik, tajtamati kemej tulipán, in iteyotsin kipia uan ieuayo xoxoktsin, uan ijuak chikauaya mochiua kaifentik, uan iteyotsin mokepa tijtiltik. Ijuak tami in ineikaltilis inkuoujtsin uaki nochi, satepan sepa itsmolini de in taktson, uan no de temi in iteyo, ixua sepa seki. ochiua kaltenoj, uan nochi kemej in itech xolalmej, in amo mochiua in kuoujtaj.

Kani in mochiua. Tzinacapan, Tuzamapan, Tzicuilan, Yancuictlalpan, Cuetzalan, Ecatlán, Huehuetla, Jonotla.

Ton kokolis in kipajtia. In iteyo tein uaki ya se kikui pajti para ijuak yon tetipinia se kouat, se kitsonkuajkua se tamatsol in kouapajxiuit uan se kitoloua ika refino. No kualtia maj se kikuecho iuan iyat uan maj se kitekili tajko litroj in refinoj uan maj se tayi se tayi miak refinoj yon ijuak semi kuali tenamiki.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj in se kimachilia. Ijuak aksá kitipinia se kouan nimantsin ixiuinti, amo uel ojtoka ok, porque in kouat ivenenojyo nenemi itech in aken kitipinij, peua tantsintanejeskisa. In kouat tetipinia komo amo se moitilij. Iksá se tekititok kuoujtaj oso itech ojti, amo se kiita uan ompa yetok.

Toni ok más tanechikol kipia. Onkak ome taman kouapajxiuit. In oksé kouapajxiuit tsikitsin, amo semi uejkapania, kemej ome cuartaj saj, sayoj ke yon se kikui para se mopajtia kemej in se kipia kouamej se iijtik.


Santa Elena

Planta de 1.50 m aproximadamente de altura, su tallo tiene espinitas hasta las hojas. Hojas verdes parecidas a las de la papaya, pero son chiquitas, a medida que va creciendo, va floreando y también va dando su semilla. Sus flores son amarillas, se parecen a la flor de tulipán. Su semilla viene dentro de una cáscara de color verde, al secarse, se vuelve de color café y la semilla de color negro. Cuando termina su crecimiento se seca, pero vuelve a retoñar. Se da junto a las casas, casi no se da en los montes. Florea entre los meses de septiembre a diciembre.

Localización geográfica regional. Tzinacapan, Yancuictlalpan, Tuzamapan, Tzicuilan, Cuetzalan, Ecatlán, Huehuetla y Jonotla.

Uso medicinal. La semilla ya seca se usa contra el veneno de víboras (V. mordedura de víbora): se mastica un puño de esta semilla y se pasa con aguardiente de caña. También se puede moler la semilla y se le agrega tabaco y medio litro de aguardiente y se toma. Tomar aguardiente en exceso en ese momento hace bien.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando alguien es picado por una víbora, inmediatamente siente mareos y ya no puede caminar porque el veneno empieza a circular dentro del cuerpo, empiezan a sangrar sus encías. A alguien le pica la víbora por descuido, al estar trabajando en su terreno o en el camino al ir pasando.

Otros datos. Hay dos tipos de kouapajxiuit. El otro es pequeño, no crece mucho (40 cm), pero esa se usa para desinfectar el estómago de las lombrices.