Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Omisal, Omisal
Omisal

In xiuit mouiuilana, takan ijkak se kuouit ompa motejkoltia, iteech moyeyeualojtiuj, uan iksa sayoj taipan mouilana, imekayo chichiltik uan pitsaktsin, ijuak tsikitsin moskaltia no kemej okseki xiujtsitsin uan ijuak ueyiya peua mouilana ya. In ixiujyo ixxojxoxoktik uan imaikan achi chijchichiltik. In xiuit amo xochioua, in mochiua sayoj ijuak uetsin in naluat uan yejua in moitsmolotia, in inaluayo iujkitik ya in kuoujkamoj. Mocniua kemej in kuoujiampa uan kampa amo semi xiujtaj. Nejín kuamekat sesek.

Kani in mochiua. Tzinacapan, Cuetzalan, Zoquiapan, Jonotla, Tuzamapan, Xochitlán, Iztepec, Olintla, Huehuetla, Caxhuacan, Ayotoxco uan Teziutlán.

Ton kokolis in kipajtia. In xiujtsin kipajtia in kampa kemej in se monekuiloua. Se kikui in inaluayo, se kichkuati kampa onkak, kemaj se kiuauana ika teisá uan mochiua majyá alaktik, yejua ya in se kikui uan se kitalilia in kampa se monekuiloua uan ika yon pajti, sayoj achto se kipajpachoua uan se kiyektalia in omimej.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj in se kimachilia. Iksá kemej in se uetsi kemej in se tsikuini, uan iksá kemej in kanaj se mometsxojxolaua uan se komoniti, kemaj se motauiteki uan se monekuiloua se iomiyo. Se kimati ika se monekuiloj ya, takan se imetsko ta kan uel se nejnemi uan yektekokoj, uan takan se imay amo no uel se kikui ika teisá, yektekokoj, yektekokoj in kampa se monekuiloua, kemaj moneki maj se kitati in tapajpachojkej uan maj kiyektali se iomiyo, uan ijuak kiyektaliaj ya, se kipajtia ya ika ne in omisal.

Toni ok más tanechikol kipia. Ijuak mochiua kemej in kaltsintan no kikuaj in imaxiujyo in tapialmej tein kalijtik se kimpia.


Omisal

Esta planta es una enredadera, si hay un árbol cerca, se va enredando en él y si no se extiende en el piso. Su tallo es de color rojo y es delgado, cuando es pequeña nace como cualquier hierba, su tallo va hacia arriba y cuando crece unos 20 cm o más, se empieza a extender. Sus hojas son verdes por el frente y muy brillantes y atrás son como moradas brillantes. Esta planta no florea, su forma de reproducirse es con su raíz que al crecer se vuelve como la yuca. Se da en los lugares sombreados y que no sean hierbosos. Es fría.

Localización geográfica regional. Tzinacapan, Cuetzalan. Zoquiapan, Jonotla, Tuzamapan. Xochitlán. Iztepec. Olintla, Huehuetla, Caxhuacan, Ayotoxco y parte de Teziutlán.

Uso medicinal. Para curar las torceduras de huesos: se usa la raíz, se arranca de la tierra y luego se le raspa con algo duro, entonces le sale algo pegajoso con esto se hace una plasta y se pone a la parte donde está la torcedura y se cura, después de que se le ha hecho masaje y arreglado la torcedura.

Causas y síntomas de la enfermedad. A veces se cae uno cuando corre o por un resbalón y se golpea ya sea la mano o los pies, entonces al golpearse a veces se disloca uno algún hueso (V. zafadura). Se da uno cuenta que se disloca uno los huesos si con el pie no puede uno caminar y si es la mano tampoco puede usar uno la mano, se siente mucho dolor en la parte afectada entonces es necesario ver a una persona que sepa reacomodar los huesos, ya arreglado ya se cura con omisal.

Otros usos. Si crece junto a la casa, sus hojas la comen los animales domésticos.