Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de Texcatepec, Veracruz.
Paxi Gue Din Othe Ya Nuhu Men Nhietho, Veracruz
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Dä u paxi, Hierba dulce grande
Lippia myriocephala Schlechtendal et Cham
Dä u paxi

Rä za ge hiu metro gera `ma, ena rä f´uza. Nu´u yä paxi ena to yä xingu. Nu´u yä doni poxpu ja yä `iet´o `ne xän nt´axi. Dom´mu septiembre. Te ja yä `iu `ne ja ya däpa.

A pu götho thini. Debopo, `Mo´mode, Nantho, Nden´äi, Ndem´moxi, Ndoni, Ndunguani, Nietho, Nthet´ängu, Nxo´iu, T´oho.

`Me thitz´i. Pa ma kupa pa dä zoho ko tiempo ä zana. Pa tego di boni `ne pa dä ditz´i n´nihi u yä bome xän nditz´i. Hont´ä go ge´ä pa nthot´ze ko dehe u yä paxi `ne yä doni (made rä t´o). Gepuya dä zi n´a taza hingi mporta ä hora.

Nja `ne `me tz´ö ko gue ä nhieni. Nu´a zana ja´mu kohi getho nu´u yä bome hi ko tze the `ne gepuya män´a di tzedi.

Mina yä dato. Nu´u yä `iompaxi tzö da humi `ne ho `me ni zu´ege yä insecto tz´ona huähi.


Hierba dulce grande

Es una planta de unos 3 m de alto, en forma de arbolito. Las hojas son peluditas. Las flores nacen de las puntas de las ramas y son blancas. Florece en septiembre. Crece a los lados de los caminos y en los montes.

Localización geográfica regional. Agua Linda, Amaxac, Benito Juárez, Canoas, Casa Redonda, La Florida. Papatlan, Pie de la Cuesta, Texcatepec, Tomate.

Uso medicinal. Se utiliza para que la hemorragia (menstruación) baje a tiempo cuando se atrasa (V. regla retrasada). Para la diarrea y para reponer a las mujeres que se alivian (V. cuarentena). En los tres casos se hierven en agua las hojas y flores (media varita). Luego se debe tomar una taza, no importa la hora del día en que se tome.

Causas y síntomas de la enfermedad. La hemorragia se atrasa por que las mujeres se bañan con agua fría y entonces es más fuerte.

Otros datos. Las hojas secas y molidas se utilizan como insecticida, fumigando con ella la labor.