Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Comeeten han cocöpetilc, Golondrina
Comeeten han cocöpetilc

Hehe yail hipiix hant coempl ihaa, istaalca coi taax tiixt haximpetolco moos ziix quih hasii quipe taax ihmaa, xpanams yail coil haxcoaaxajo ihmaa. Iqui taapca maax yapötx oxo quisil haxcoxpo cah iti moxaalca. Iis zi iti ihtama ho. Iqui tmaapca maax cmaax moos an oo miitxo. Haho quih iteel com iti moocöp, hehyeen xah, hacöt com ihin coom moos iti moom. Hantihipi iti yaacp com tiix hantcaiitic xah, hastancooj iti mitiicol. Sepool xah, xptisil quih cocaczii xah, haaca, quih taax quicoot miiti hehe yail hizaax cmis hizquih.

Hant iti yaap coom. Socaaix xah, Haxöl ihom xah, Haxöj itcooj xah, Saps xah, Zaaj quihöj xah, Zipöxl iifa xah, Taax iti moocöp.

Ziix icoihiipe quih coi haa ac. An oo coiquimpla quih tjiizi maax coapaaiha. Ziix quih an oo ctaap hant zo cmiip comeeten hant coocpeetilc iyaat quih, hamax haxcoimaap pnacoj itaajc quih haxat, xiica ptiquinim hizaax hant hajiiz paac haa poohcatax ihamocö cox cahx cösnahnazx aha. Ziix quih iti cötpaacta coi caa mooquepe ac.

Ziix quih inqueepe isooj quiij iti cahca ac. Icamooque quiha coi hajiiz quih tiix, quiiflc quiij xiica haxtocönalca paac aniincaitax, quitajc quinloj coi an oo coofija quih moos aaimapaaca, ocaala cötanimax cmaax quipooc comjiizi. Ziix quisax hizaax ocompaata tax hanxö tatiicpan zaahitax quih cacösxaj quiiti toofin xox haxiqui tojoz maa isooj quih haax quih coitqueejc maax hizaax ocompaacta, cmaajic com taax haat an oo ohco quih oitaizix hanxö caaticpan iha, oxtpaacta maa ctamcö coi taax heseen hacacj caah cmaticpaan.


Golondrina

Es una hierbita que crece pegada al suelo. Tiene unas hojas muy chiquitas, redonditas, con aroma bonito, son de color verde subido. Cuando llueve hecha una florecita de color blanco, es muy pequeñita. No da semilla. Cuando no llueve se seca, en tiempo de calor hay más golondrinas. Crece en la orilla del camino, en el monte, también se encuentra junto a las casas. El suelo donde crece es arenoso y pedregoso, se encuentra junto con sepush, hierba del venado, cocakchli, á´ca (crucilla blanca).

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Desemboque, Kino, Isla del Tiburón, Los Dos Amigos, Sargento, Las Víboras.

Uso medicinal. Se usa para las reúmas. En un frasco de alcohol se ponen a reposar ramas de golondrina, mangle dulce y hediondilla. Con esta mezcla se frota todas las noches donde se tiene dolor (V. úlcera en la piel).

Causas y síntomas de la enfermedad. Con las reúmas se hacen bolas en las rodillas y en los huesos de las manos; cuando se nubla el cielo, duelen más. Esto le pasa a la gente que dura mucho trabajando en una misma cosa y luego se mojan, como les pasa a las mujeres que tejen canastas o a los hombres cuando hacen figuras de palo fierro.