Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Sea cotopöl, Choya
Sea cotopöl

Hant ihiiti coleecp ac iqui quiin tintica icös caah cmaanim, istj zi iti tmiih ihoo. Iti coicösxaj ac hanl coipatiaax tazo cah iti coix cmiyaat, tpaactim maax aancoom haax quih an oo miip, ixaai caap tiix taacoj moos caiscaan ihaa. Yapötx quiij haax quiih taatxo maax cmaax iti miij. Xaasj com ahi ihiin quih iti miiticol, ool hant ihiiticol coi taax iqui cmiih. Haasahcapöj quih haaxat quih moos quicoot miiti. Hant iti yaacp coom tiix pticaatazo caha, hamt caiitic xah, hant hast quih quih iti ihoom, hast ixaai xaha, hanso hehyeen com taax an oo moom.

Hant iti yaacp coom. Socaaix xah, Tahejcö xah, Haxöl ihoom xah, Hahöj itcooj xah, Zaac c´heel, Saps, Ziipölx iifa xah.

Ziix ocohiipe quih coi haa ac. Ixaai coi taax haax quih an oo tpaquim halx toox taayaxi maax cmax ipaasi taapxa maax zaah caap imiime. Quinail com. tmatj hizaax ocompaah. Ixaai coi moos tpaaztojx haax quih coi paasi taax cmaah misoot hizaax quitj quiit ah taax ahtajiizxho impaasi.

Ziix quih iti cötpaacta coi caá mooquepe ac.

Ziix quih inqueepe isooj quiij iti cahca xah. Quisooj quiij cmipla paac iti taahca maax, cmaax quipniij ac taax hataap coahihaa, hayaatotöxl quih tmiiplamax quinail com tmatj ziix iti haxazi itmiis moos iquiim impaazo. Queejc miimi quiitj quiit ac coi haajiiz ac taax cmipla quih hayaatotöxl coi taax an oo taahcax haha ha. Haxapaasi imootpazj maax ziix quih cmaatj taax ihmaa. Quiyatotöxl quij injiizi. Icaamoquepe hipix iti coi caah ac taax quihaait caap tiix miizj toiitompoot maax hizaax ocoicaapacta ha. Tcaamotomnx hant quih iti inquiij.


Choya

Es un palo amarillento con muchas espinas, no tiene hojas. Mide poco más de medio metro de altura, si se parte tiene agua por dentro, da mucha raíz gruesa y dura. La flor es blanca y aparece en tiempo de las aguas. Crece junto a los sahuaros, las pitahayas, las sinas, la hedeondilla. Se encuentra en lugares planos, arenosos, pedregosos, también en la falda de los cerros, en todo el desierto.

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Isla del Tiburón, Desemboque, Kino, Campo Sargento, Los Dos Amigos, Campo Egipto.

Uso medicinal. La raíz se reposa en agua y se toman tres vasos al día para la calentura. El cocimiento de la raíz se toma como agua de uso para el dolor de cintura.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando se tiene alguna infección en el cuerpo, como puede ser de la garganta con gripa, de los riñones o en cualquier parte del cuerpo, pega calentura, se siente el cuerpo muy caliente, como quebrado, da flojera y sueño. La cintura duele cuando hay infección en los riñones, se orina caliente y duele el riñón, esta enfermedad pega porque no corre bien la sangre, está débil la persona (V. enfermedad de riñones y embarazo).