Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Xaasj, Sahuaro
Carnegiea gigantea (Engelm.) Britton et Rose
Xaasj

Iti quiitocol coleequi iquiitoilam coi taax oxinsooploj oxo cocöj cah iti moii. Zo haquix tihx iipotazo cahmaa. Xpanams yail coil haxcoimaixajo ihmaa, icös haxcaijaco haxcoplo quih ptiiyaat tap iti moofija. Coolecp ac iti moo taa hanti iqui mitoiilam, aancom tiix ipxaasi cah cmanin iix quih moos hanxö an oo miip. Paanal imiis xo haxmicaato. Icozlajc iizax quih t´ha maax iis haxqueelo imam cmis zi iti tiij maax itaitoojx inqueept coatöjo iha taax aiitah haama. Iitox cocöj hizaax ah t´haa maax impaahit, imam imam iizax xah hant yail ihat iizax haha. Haas xah, pnacol hantihiti xah cossi taax quicoot taax moocop.

Hant iti yaacp coom. Socaaix xah, Haxöl ihom xah, Hahöj itcooj xah, ziipöxl iifa xah, Saps moos haha, Ipiix coi hitaii com moos iti moom.

Ziix icoihiipe quih coi haa ac. Hataap icca quih cösahcoixtax ipxassi isoj ancoom an coii quih quipxaa, haaxat quipoinim tax pomaatjo cmaa hant saccom piix spassi iha, icazlx quih moos coimactim. Quinail caactim quih taax ipxassi quih compaaisx hizaax ocötpaah maax xaa incaam. Hatectim xpaisx cah cmah fain. Ziix quih iti cötpaacta coi caa mooquepe ac.

Ziix quih inqueepe isooj quiij iti cahca xah. Ziix quijax hizquih hataap cootax maazalximtax isooj aancom taax cmipla quih an oo tahcax ahaha, hapx titaajc hataap cmipla quih hapx imiimaiix. Icamooquepe hipiix ziix quisaax quiiti compaactatax quisoj quij haxtmatjoma haxiqui tojoz maax ha haiicapl cap tiix quissoj cötoiit maax hizaax ocompaacta. Ziix quisax quih zo haquix tiix hanxö maa taax taaticpan haquijcö xah xeep com iti tih timx hizaax iti compaacta, moos xaa coiscam ac taax ocoaahah ihaa, coocö poomipix siitjij ahaa taax aitahma xaa coisipe ac ocompaah.


Sahuaro

Es un palo muy grande, casi todos echan dos brazos que forman un candelero, unos tienen un solo brazo y otros no tienen ninguno. Es de color verde bajito, tiene muchas espinas muy duras y de color obscuro que forman caminitos de arriba a hacia abajo, por dentro está lleno de una pulpa jugosa de color miel, es muy amarga. Hecha flor blanca en el mes de junio; da un fruto rojo y grande como la pitahaya, a la gente le gusta comérselo, es de sabor dulce y está listo para comerse los meses de julio y agosto. Crece junto con mezquites, jojoba, choyas. En el suelo donde crece hay piedras y es arenoso.

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Desemboque, Kino, Las Víboras, Los Dos Amigos.

Uso medicinal. Para curar la gripa o la tos se hierve en una taza de agua, un pedazo de la pulpa y una rama de hediondilla, se toma caliente antes de acostarse. Para que sanen las heridas se unta la pulpa como pomada y después se cubre con un trapo limpio.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando a la gente le pega tos o gripa tiene mucha pus por dentro y tiene que salir, por eso con la tos se escupe la cochinada. Esta enfermedad pega a gente con el cuerpo caliente y que le da el viento helado. Las cortadas se las hace la gente trabajando, pescando con el arpón o haciendo leña, se tienen que curar pronto para que no se pudran (V. úlcera en la piel).