Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tepehuana del Sur de Durango.
Na Tu´ Jix Dhuadhi´gu Gampix O´dam Tir Kam Koriankam
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
Biispargam, Jikdam Yooxi´, Jikon Yooxi´, Biispargam, Jikdam Yooxi´, Jikon Yooxi´
Biispargam, Jikdam Yooxi´, Jikon Yooxi´

Dhi´ puchu´m dji iipoñi jix chu bhi´spara´, gio na xiboorak tu jiimm+. Jix ko´kmalik tu jaa´, gio na jix muura´nma´ tu yoot, +´lich tu i´bhaichr dai na jir te/´te/b. Mu ja´p gagai na pai´ jir u´xch+r jix joi´ñ na tut ka´. Julio ja´k tu iipon, agosto ba´ ja´k tu yoot.

Na jaxchu´m pue´mblos puchu´m jix jai´ch. Canoas, Gavilanes, Tubaatam, Susbha´ntam, Giotam, Mua´lhim, Koxbilhim, Juktir.

Na tu´ jix bhai´. Jix dhuadhi´ no´ añ jix choxkoñ, na añ chakui chu jugia´ na añ mu i´ya´.

Na tu´ pui´ chu bua. Toxkoñia´iñ no´ añ gan tu kua´ gu tu´ no´ cho bhai´ mu bbili´ñ gu jiñ book, ja´p na gu arin no´ añ gan kua´, bhai´ ba´ p+x jix ko´klia´ gu jiñ book, gio na añ cham ka tu nakka´, piam na añ bhai´ ji bakbo´, gio na añ totni´ñdha´.


Biispargam, Jikdam Yooxi´, Jikon Yooxi´

Hierba pegajosa, poco ramosa. Hojas delgadas, nacen una al lado de la otra. Flores moradas con un tubo abajo y con divisiones arriba. Fruto pequeño con rayas a lo largo. Crece en laderas con bosque y en cañadas. Se encuentra desde julio, florece a partir de agosto.

Localización geográfica regional. Canoas, Gavilanes, La Guajolota, Los Charcos, Llano Grande, San Bernardino de Milpillas Chico, San Francisco de Ocotán y Santa María de Ocotán.

Uso medicinal. Para curar de empacho: el cocimiento se toma en ayunas.

Causas y síntomas de la enfermedad. El empacho da generalmente por no poder digerir algún alimento. Se presenta con malestar del estómago, falta de apetito, vómito, diarrea y a veces fiebre.