Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tepehuana del Sur de Durango.
Na Tu´ Jix Dhuadhi´gu Gampix O´dam Tir Kam Koriankam
[ ]  [
Nombres en lengua indígena
]  [ ]  [ ]  [ ]
San Marcos yooxi´, Golpe, San Marcos
Ageratina mairetiana (DC.) King. et Rob.
San Marcos yooxi´

Gok obrasa´m t+ g+g+´r, +´lhich pa´ tu jaa´ xi´xkolhik gio jix s+´sirak, jix pusuulhim tu yoot, jir ka´bulhik ka´ no´ ka jir su´mpul, na pai´ dhuk bhai´ ba ji yoota´ ja´p tu´m ka´ na boxkar. Na pai´ jix chu bagiom ak´ jix joi´ñ na tut ka´ jujukch+r. G+mm+j+ jix jai´ch ka´, enero ja´k tu yoot.

Na jaxchu´m pue´mblos puchu´m jix jai´ch. Canoas, Gavilanes, Susbha´ntam, Moa´lhim, Koxbilhim.

Na tu´ jix bhai´. Jix dhuadhi´ gu San Marcos yooxi´ gu jaaga´n, na añ sonbai ki´n batbia´, piam na añ i´ya´ no´ enteer jix chu ko´k, piam no´ jiñ +rab jix chu ko´k, na añ ma´n sabar gu jaga´n gu San Marcos ya bulhia´ jiñ book am.

Na tu´ pui´ chu bua. Gu jik jioñ kokdai, tu a´j+ no´ añ cham chai´ tu kua´, amp+x pui´ joiñdha´ gu jiñ book.


Golpe, San Marcos

Arbusto ramoso, mide más de 2 m de alto. Hojas medianas, redondas por abajo pero haciéndose poco a poco puntiagudas hacia arriba, las orillas con dientes como de serrucho. La flores crecen en grupos al final de cada rama, cuando están en botón parecen bolitas de algodón, cubiertas de hojitas largas, y al abrirse forman como escobas anchas con muchos pelos de color blanco. Crece en laderas húmedas y en cañadas con pinos o con cahuites. Se encuentra todo el año, florece a partir de enero.

Localización geográfica regional. Canoas, Gavilanes, Los Charcos, San Bernardino de Milpillas Chico y San Francisco de Ocotán.

Uso medicinal. Para curar golpes y dolores generalizados: el cocimiento de las hojas se aplica en baños, untado o tomado. Para el latido: se amarra al estómago un manojo de hojas.

Causas y síntomas de la enfermedad. El latido da por falta de alimento y se siente como movimiento en el vientre.