Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal de la Mixteca Alta, Tlaxiaco, Oaxaca.
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]

Historia de la ciudad de Tlaxiaco, Oaxaca

Vii vi kua tuvi kaa Ní´núu, kaa ñuuma iin nu náa, iin nu súkun, nu víjin ñu ñuu savi, kué´e vi a túvi kaa-ja dea má chi ñuu iñ-o.

Uni xiko mil ñ+v+ vi iyo má municipiu Santa María Asunción Ni´ núu, de uni sientu uvi xiko ví´ika kilómetro kuadrado vi kú´va nuñú´un nukaa má municipiu.

Ichi sík+: kentá´an-ja ji santiago nundichi, ichi chuvee kentá´an-jaji da ñuu san Miye ká´nu, Vista hermosa Nun-dacu ji Ñuu Xiniviko.

Inca iyo ichi kentá´an-ja ji da ñuu San Cristóbal Amoltepec, Magdalena Peñasco ji San Antonio Sinacahua.

Suni saa kentá´an Ní´núu ji Yuvi Ñumi, Nduaxico ji Ñuu Xiniviko. Kú´va nuñú´un kua kuaíyo Distritu Ní´núu vi uvi mil iñu siento kumi xiko íín kilómetro kuadrado.

Iin mil íín sientu kumi xico una metro via a súkun kaa Ní´núu nu ñute mar.

Víjin ví´in ví´ika sava kuya ichi Ní´núu de yaku ka tió sáma cua iyo, vá´ani a níl axia nuu ví´in savi, da yoo mayu, juniu, agosto ji septtiembre.

Kéín da tó´o nanúku tú´un Kua vaji siv+ Ní´núu.

Kachi tó´o yí´+ Orozco ji Berra a da ñuu savi de niyo uvi sivi-j+: Ñ+v+ ñuu savi: Chi saa naní da ñ+v+ ntéku tió yucua.

Mexica: Jié a nakú´un ini da-ja kua nkúvi tió nkíji da tó´o stila da ñuuya.

Da ñ+v+ mexica de nká´an da-ja Ní´ñúu, Tlachquiahco, de sú´va Jaji-ji: TLACH = QUIACH = CO. TLACH - Nu sik+ da-ja. pelota.

QUIACH - Savi. CO - Nu. De yucua va kinoo-jo sú´va: nu kuun savi, nu sik+ da-ja pelota.

José María Bradomin je kachi-ji sú´va: TLACHIANI -N+v+ kúmi. CO - Nu iyo-jo.

Vatu ni vaji yujiin yukua chi saa vi kua nakáni da-ja a . Ní´nüu de niyo iin nu ñ+-+yú´u da ñ+v+ nkantá´an, ñ+v+ níyo un tixi de nkumi da-ja kuaíyo a ñ+-+ná´a da ñ+v+ Kuka Ñunsávi, chi xintil korona Tenochtitlan Ñ+´+ da-ja.

De tú-un ñunsávi naní da-ja ji ñuuya Ndisi Nuu de yukua va nkuvi Nu tuvi Vá´a, Nu Tuvi Níto axi Nu túvi N+´+. Suni ni nká´an da-ja ma-ja Kué´e Nchinuu, chi jia súkua vi kua natúvi nu ké´in da yúkua va Ní´núu de káni vaji siv+-ji "Nchinúu iyo níto".

Consejo da Ñánu iyo Ní´núu de kachi da-ja a da ñ+v+ ña´nu da-ja nká´a Atalaya má metió cháta.

Nu nanúkutú´un da-ja xaké jié Ni´núu, de nanta a suni a nkuvi Tlachquiaunco de níyo ví´i ñ+v+ ma-ja, nkéne ví´i nantiñu chi saa nsatíñu ví´i da ñ+v+ xiiñúu, nkúmi da-ja tátan nukú´u, níni da-ja nká´yu da-ja níyo tú´un ñóso nuu da-ja de suni noo níyo da tió yúkua.

Tió iñ+o vita de iyo Uni xiko mil ñ+v+, da uxa barriu.

Iyo vé´i nu kutátan da ñ+v+, kua Institutu Seguro Social ji ISSSTE.

Iyo da véi nu sukuá´a ñ+v+ ná, da primaria, preescolar, secundaria, bachílleratoji Tecnológico.

A yujil da kaa tuku: Iyo ichi vá´a kanta má Ni´núu, nu jíka de kaa Cristóbal Colón, Sur, Fletes ji Pasajes. Suni vita je a jikonuu da kaa kuachika jiso ñ+v+ jiä´a nu ká´ao desviasión, kéne da kaaya tá sava ora.

Historia de la ciudad de Tlaxiaco, Oaxaca

Tlaxiaco es una ciudad risueña, asentada en un valle elevado de la Mixteca Alta, bordeada de gratos paisajes.

El municipio de Santa María Asunción Tlaxiaco cuenta con 60,000 habitantes aproximadamente y tiene una extensión de 342.2 km2.

Limita al norte con Santiago Nundichi; al sur y sureste con San Miguel El Grande, Vista Hermosa, Nundaco y San Juan Mixtepec; al noroeste y este con Huamelulpan, Rosario y Santa Catarina Tayata; al sureste con San Cristóbal Amoltepec, Magdalena Peñasco y San Antonio Sinicahua y al noroeste limita con Río de Ñumí, Nduaxico y Mixtepec.

La extensión aproximada del distrito de Santa María Asunción Tlaxiaco es de 2 689 km2 y su cabecera está situada a 17 15´59" de latitud norte y 97 40´58" de longitud oeste.

Su altura es de 1998 msnm. El clima es frío húmedo la mayor parte del año, y templado en los meses de abril, mayo, junio, julio, agosto y septiembre.

Según Orozco y Berra, los pueblos de Mixtecapán llevaban dos nombres, mixteco, que proviee de la tribu que lo habitaba y el otro mexica, que es un recuerdo de la conquista.

Los Mexicas le llamaron Tlachquiauco, que significa: Tlach, juego de pelota, Quiauh, lluvia y Co, en, que en conjunto significa en el lugar de la lluvia del juego de pelota.

José María Bradomin, explica que se compone de las palabras, Tlachiani, centinela o atalaya y Co, en donde está.

Esto último ha sido tomado en cuenta la ciudad de Tlaxiaco, ya que siempre existió una guarnición de Guerreros Mexicas encargados de vigilar los Señoríos Mixtecas, que eran tributarios de la corona de Tenochtitlan, que en Mixteco se la llamaba, Ndisi Nuu, Buena Vista, Clara Vista y Mucha Vista. También se le da la traducción acertada de Muchos ojos, que es confirmada por la mayoría de códices, al decir que Tlaxiaco, es símbolo del Ojo de vigilancia.

Según el consejo de ancianos, los ancestros en Tlaxiaco le llamaron Atalaya.

Se sabe por diversas informaciones, que Tlachquiauhco era un lugar densamente poblado, industriso y culto: sabían trabajar los metales preciosos, practicaban la medicina natural, usaban la pintura y tenían buenas leyes y una religión pura.

Actualmente la ciudad de Santa María Asunción Tlaxiaco cuenta con 60 000 habitantes, los que habitan en los siete barrios de la ciudad.

Cuenta con los servicios de salud del IMSS, ISSSTE, y médicos que ejercen su práctica privada.

Para llegar a la ciudad de Tlaxiaco, se cuenta con tres líneas de autobuses, y los taxis y microbuses sirven de medios para pasear en la ciudad.

Cuenta con escuelas primarias, secundarias, bachillerato y un tecnológico.