Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Maya del Estado de Quintana Roo.
Xiiwoo´ob Ku Ts´akik Le K´oja´anil Ti´ Le Mayaso´ Obo´
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
K´an chik´in ak´, K´an chik´in ak´
Senna undulata (Benth.) Irwing et Barneby
K´an chik´in ak´

Le xíiwa´ mi yan óox p´éel meetro u ka´analil; u le´o´obe´ ya´axtak; u lole´ k´áank´antak yéetel u much´-muba´o´ ti´ kucho´ob tii´ yano´ob tu xul le xiiwa´; u yicho´obe´ chowak yéetel bek´echtak, ku yantal tu jáal bejo´ob.

Ba´ax u belal. Ku ts´akik k´an chik´in.

Ba´ax beetik. Ku tsa´ayal ti´ máake´ tu yo´lal jun p´éel noj k´uxil.

Bix u k´a óoltal. Tumen ku ts´ik u xej ti´ máak.

Bix u ts´akal. Jun chach u le´ le xíiwa´ ku cha´akal yéetel ka´a p´éel litros ja´, ts´o´okole´ ku ts´abal ti´ le k´oja´ano´ u tia´al u yuk´e.


K´an chik´in ak´

Arbusto de 3 m de altura aproximadamente. Hojas de color verde. Flores amarillas agrupadas en racimos en la parte terminal de la planta. Frutos largos y delgados. Crece a orilla de los caminos.

Uso medicinal. Pasmo de la bilis: un manojo de hojas de esta planta se sancocha con 2 litros de agua, luego se le da a tomar a la persona enferma (V. sarna).

Causas y síntomas de la enfermedad. Se origina por un disgusto muy fuerte. Dan vómitos.