Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Iksot, Izote
Yucca sp.
Iksot

In se kuouit ueyi, moskaltia kemej makuil metro de uejkapan, ikuoujyo semi xaxakachtik, in amo semi uejkataj in monaluayojkui, kemasa ijuak kemej yon peua yek ejeka uan ika tel chikauak, pos hasta kimayoui, in semi amo yolchikauak, imaxiujyo semi ueueyak uan tejtekochtik, kaualtsin tempanpijpitsaktik, ijkón kampa itempan pané yon tejtenej, komo amo se makuidaroj ijsiujkatsin teteki, imaxiujyo no achi iujki tamatisneki yon kuoujxiuit uan kemej yon coco, ijuak xoxouik semi matajtakuauak uan komouakik semi kualtsin yejyemaxtik. Imaxiujyo kualtsin xojxoxoktik, moskaltia ajko itech ikuoujyo, ijkón kemej peua moskaltia in kuouit iujki ixuatiuj in imaxiujyo.

Ixochiyo kualtsin ijistak, ijuak kepotsitsin kualtsin majyá yon se ijkochtsin uan ijuak posoniya kualtsin mopajpampiloua majyá yon campanitas, ijkón ika racimitos. Imaxiujyo nochi kiixmati que semi sesek porín semi tel ayoj. In iksot mochiua kanika eski, mochiua itech ixtauat, in kikuij para postes uan para linderos. Xochiyoua itech metsti de abril, mayo uan junio.

Kani in mochiua. In semi motelchiua neuin por Reyes de Vallarta, Xiloxochico, Yohualichan, Yancuictlalpan, San Antonio Rayón uan nochi por Tecuantepec Veracruz.

Kokolis tein kipajtia. Imaxiujyo tein semi selik kualtia para ika se mopajtis ijuak yon se nakasokuilti, se kikui tein selik, tein yon tetsiliujtok ok, ijkón majyá yo se tubito, se kiteki uan se kitikoixka, taixkal kuali uan kemaj peua se kimapatska kualtsin maj nochi kisa in iayotsin, ijuak kisa in iayotsin yejua ya se monakastekilia uan tetamatilij. Se motalila de youak ijuak yon se kichitiya.

Keyej tekui in kokolis uan keniuj se kimachilia. Yon peua tekokoj se inakas sayoj porín kemej yon se kikua teisá ijuak ipa se kochti ya, ipa se uetstok ya, uan porín ijuak semi kipia totonik se iijtik, se kimachilia majyá yon teisá mokalakiskia se inakasijtik, tekokoj kemej ipa yon askat tekua. In iksot ipa sayoj se taman saj.


Izote

Es un árbol como de 5 m de altura aproximadamente, su tallo es áspero, no enraíza tan profundo, en ocasiones cuando cae un ventarrón muy fuerte los llega a tumbar, es una planta muy débil. Hojas verdecitas, alargadas, acanaladas y puntiagudas, en las orillas tienen filo, si uno se descuida pueden cortar, son parecidas a las de la palma y el coco, estando frescas son bastantes duras y cuando están secas son muy blanditas; crecen sobre el tallo, así como va creciendo la planta, van creciendo nuevas hojas, se van secando y sigue creciendo. Flores blancas, en racimo cuando están en botón tienen la forma de un gusanito y al abrirse adquieren la forma de unas campanitas.

Se da en todas partes, sobre todo en los potreros, normalmente se ocupan para postes y para señal de linderos. Florea en los meses de abril, mayo y junio. Las hojas se consideran frías porque son muy acuosas.

Localización geográfica regional. Abunda más allá por Reyes de Vallarta, Xiloxichico, Yohualichan, Yancuictlalpan, San Antonio Rayón y todo por Tecuantepec Veracruz.

Uso medicinal. Para curar el dolor de oído: se ocupa la hoja tiernita que todavía está enrollada, es como un tubito, se corta y se echa al fogón para que se ase, estando asada se exprime duro hasta que suelte todo el jugo, cuando ya sale el jugo se echa al oído y calma el dolor. Se aplica en la noche a la hora de dormir.

Causas y síntomas de la enfermedad. El dolor de oído da por comer algo en la noche, sobre todo cuando ya está en cama, además da por tener exceso de calor en el interior del cuerpo, el dolor se siente como si algo se metiera al oído, así como picadura de una hormiga. Sólo hay una clase de izote.