Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí del Valle del Mezquital, Hidalgo.
Ra B´atha, Ngetho Go Gehya Ya Nfadi Ma M´et´a Ya Ñahñu
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Tse ñ´ethi, Hierba fría
Tse ñ´ethi

Rä ndäpo ngu n´ate centímetro rä ndängi; k´ama xi, xä ma, t´uki ha xä ts´ut´i; nu yä y´e xa zi me; rä doni ts´u rä dängi, xä nthets´i n´e xä nk´ast´i; te habu ja rä xa rä hai di ndoni ko rä `ye. Di te ha ya ñani ya t´oho; yuni xa hño ha xa xa ngu ra toronjil.

Habu kohi nu ya hnini habu ja nu ya ndapo. Cantamay´e, Dexthi, Naxthey, zi mothe n´e Pechuga, rä hyodi Ts´otk´ ani.

Hanja dä t´ot´e. Pa rä thehe drä thuni rä dehe ko r´a yä y´e rä xa ndäpo ha nuna dehe drä ts´i hyastho sta dä ñäni.

Hanja f udi rä hñeni. Ngetho di mpefi ha yä huähi n´e ha rä b´ay´o nub´u xä pa rä hyadi, ungä rä y´ot´a thehe ha xä ñu rä ñäxu, humba rä y´ot´a ne ha xi tsu rä nduthe. Nu rä thehe xä pa.


Hierba fría

Planta de unos 20 cm de altura, tallo y bracitos duritos. Hojas verdecitas, larguitas, chiquitas y delgaditas. Flor media grandecita, redondita y amarilla; retoña en lugares con tierra jugosa y florece en las lluvias. Crece en las laderas de los cerros; huele bonito y fresco como el toronjil.

Localización geográfica regional. Cantamayé, Dexthí, Naxthey, Lagunita y La Pechuga, municipio de Ixmiquilpan.

Uso medicinal. Para la tos: se hierve agua con unas ramitas de hierba fresca y este té se toma diario como agua de uso hasta que se sane.

Causas y síntomas de la enfermedad. Por trabajar en la milpa y el pastoreo en tiempos de mucho calor, da una tos seca y duele la cabeza, se deshidrata la gente y le da mucha sed. La tos es caliente.