Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí del Valle del Mezquital, Hidalgo.
Ra B´atha, Ngetho Go Gehya Ya Nfadi Ma M´et´a Ya Ñahñu
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
T´ax´uada, Maguey blanco
T´ax´uada

N´a ra uada petsi ngu yo metro o man´a rä hñets´i; ya uada ngu xa ntati xa nt´axi, xa nxidi ngu n´ate centímetro, ko ya b´ini ha ya hyo ngu ya saha ra mixi, ya b´ita ngu kut´a centímetro ra ndangi, ra bo ngu hñato metro ra ndängi; ya doni ngu xa nk´ast´i xa hyat´i. Di te ha ya hai xa pa ha nu ra sei xa tse.

Habu kohi nu ya hnini habu ja nu ya ndäpo. Taxay, Bonanza, Pijay n´e may´e ra hyodi may´e; n´e Nsamgo, Santuario rä hyodi M´ohai.

Hänja da t´ot´e. Pa nu´a t´embi rä diabetis dä ts´i rä ñotsei rä t´axuada, rä dehe rä ju´ta ne rä limu; n´a mpomahyats´i rä dängi habu dä thu´tsui rä mudi dä sit´i rä sei, ñ´epu rä dehe rä ju´ta rä gäts´i rä dehe rä limu, m´efa da uant´i xä hño ñ´epu dä thuts´i ha rä xui maxoge habu drä so´tsi ha njani m´efa da ts´i gä xudi da thandi ge hindä ts´i nu´a da bongi nixi nu´ä ra mit´i. Da thoki hyastho pa njani dä tsi hyastho guto mapa; m´efa dä t´eni hangu rä do´thui pe´tsi ko n´a rä sinta rä thuhu "cinta glucosa", ha nub´u xä thogi nub´u dä tsaya hñupa o goho mapa ñ´epu man´aki dä ts´i nu´ä rä dehe da thoki yopa o hñupa man´aki habu dä thandi tengu b´ui rä ji ha dä thandi tengu b´ui nu rä da´thi ha njani pa dä gohi xä hño.

Hanja fudi nurä hñeni. Rä diabetis tsudi nu yä jä´i xä noho, n´ehe b´u xä zudi nu yä jä´i, nu yä jeya pe´tsi, ndunthi yä xuhya, yä ntsu, yä kue n´e mar´a; tsu nthunthi rä thuhu n´e ndunthi rä nduthe, pit´i ndunthi ja getuu, dä noxke ndunthi.


Maguey blanco

Mata de unos 2 m o más de alto, pencas de color cenizo y blancas, anchas como de 20 cm, con espinas en el borde en forma de uña de gato, puyas como de 5 cm de grande. Quiote como de 8 m de altura. Flores color amarillo crema. Crece en clima caliente. El pulque es frío.

Localización geográfica regional. Taxay, Bonanza, Pijay y Nicolás Flores, municipio de Nicolás Flores; San Miguel Tlazintla y Santuario, municipio de Cardonal.

Uso medicinal. Para la diabetes se usa el pulque fuerte ("ñogui ") de maguey blanco, jugo de sábila y de limón; lo que cabe en un vaso grande de vidrio se divide en tres partes y primero se pone el pulque, después el jugo de sábila (es transparente como gelatina) y por último el jugo de limón, todo esto se bate muy bien o se puede licuar y se deja serenar una noche completa y destapado el vaso, se tome en ayunas pero cuidando de no tomar lo que se posó o se bajó en el fondo del vaso. Esto se prepara diario para que se tome durante nueve días continuos; después se puede medir el grado de azúcar en la sangre con una "cinta glucosa" y si sigue alterada se descansan tres o cuatro días y se vuelve a tomar el jugo preparado dos o tres días más dependiendo de la alteración de la sangre por el azúcar hasta que la persona enferma quede normal.

Causas y síntomas de la enfermedad. La diabetes da a la gente a causa de la gordura, por la herencia, la edad, bastantes preocupaciones, sustos, muchas tensiones o nerviosismo; les da mucha hambre y sed, orinan bastante y muy seguido, bajan de peso y se ponen muy demacrados.