Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de San Juan Ixtenco, Tlaxcala.
Rä B´atha, Ngetho Go Gehya Yä Nfadi Ma Meta Yä Ñáhñu
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Quihuila, Retama, Retamilla, Quihuila, Retama, Retamilla
Lotus sp.
Quihuila, Retama, Retamilla

N´a rä ndäpo te puro yä b´ai xä ntungi ngu r´et´a centímetro rä hñets´i. Nu rä zi za xä nkoni ha xä ntsut´i, nu yä xi ma hotho ha xä ma, rä njät´i rä k´angi, ha di uni ngu rä zi mit´i, nu yä danga xi ko ngati ha nu hinxä nats´i ja maña, nu rä doni ngu rä zi t´egi xä nk´ast´i ha uni rä zi ts´ut´o xä ma ha xä nts´ut´i.

N´a rä ndäpo ja ha yä y´ot´a hai ha di ndoni naoka nub´u u´ai ha dä y´ot´i nu yä zana rä octubre n´e noviembre, ästa nubu dä y´ot´i ko rä tse. Di te ha yä b´atha, ha yä hñe, ha n´andi dri tsudi ha yä ñ´u. N´a rä ndäpo xä nxaha ha hinxä nju.

Habu kohi nu yä hnini. Nunä ndäpo di te Ndsanxua Ixtenco, Huamantla de Juárez, San Pablo Citlaltepetl n´e ha r´a yä colonia ngu rä Malinche, Mariano Matamoros, Los Pilares n´e Zaragoza.

Hanja dä t´ot´e. Nu rä retama xä hño pa dä ñäni nu rä r´ihi ge uni ngetho xi di pat´i. Dä thuni yoho o hñu yä zi y´e nuna ndäpo ko nu yä juni rä koko ha made litro rä dehe ha dä ts´i ngu rä dehe, nub´u di hñeni n´a.

Hanja fudi rä hñeni. Nu rä r´ihi uni ngetho nu te tsi otuabi rä ñ´u nu rä mui, di sentí xä mist´i rä mui, uni rä udebi ha paro rä dehe ents´i.

Pa mar´a yä nt´ot´e. Hinte hma pa te man´a xä hño.


Quihuila, Retama, Retamilla

Hierba que se da en matitas extendidas como de 10 cm de alto, tallo liso y delgado. Hojas finitas, alargadas, de color verde, se dan en manojitos, las grandes quedan abajo y las tiernas arriba. Flor amarilla como campanita, se da en tallitos largos y delgados. Es de temporal, florece durante todas las lluvias y se va secando por los meses de octubre y noviembre hasta que las heladas la acaban. Crece en los campos, barrancas, a veces se le encuentra en los caminos. Es fresca y no amarga.

Localización geográfica regional. San Juan Ixtenco, Huamantla de Juárez, San Pablo Zitlaltepetl y en algunas colonias alrededor de la Malinche, como Mariano Matamoros, Los Pilares y Zaragoza.

Uso medicinal. Se usa para curar la diarrea que da por calor: se hierven unas dos o tres ramitas de la planta con barbas de coco en medio litro de agua y se toma como té cuando se siente uno mal.

Causas y síntomas de la enfermedad. La diarrea da por comer cosas dañosas para el estómago, se siente inflamado el estómago, da calor en el vientre y obra uno muy aguado.