Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Pima de Yécora, Sonora.
Eg b´sh sham kokodag buy k´gad egtaam oishkam ob sa´e Yukxan, Sonortab g´rakab
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
B´pug´ sa´e, Hierba colorada
B´pug´ sa´e

J´mac li sa´e 30 centimetar ta´am t´ycob g´ar palcham jajag lal jagar comag t´dg shi lali im shi j´mdaraj e´g jujgar bushañtan o´b nonbertan´am e´ctam sa´e sontaj g´ar dudkiojtan (Juniojtan k´shi Julijtan), Agostan shi mu´e gioshimdaj shi j´pkan shontan b´sh jujguiaj o gashaj e´g tatgar bi´aj e´g tutgar shi jonkak e´p shi t´buda zanahorta´am palchamli.gio-shika tukom b´gue, lal giosgar shi lalil rosal jiosgar ta´am, shi shi a momek. E´gtam sa´e sudag sonpan g´ar e´p shi mue sudag amiakan akueb sonpan o jugdiar e´g giosgar im mas shu uba. B´sh dudvioj k´gad e´k tatgar nasgajshi, Otubrtan shi´a k´gad e´g tatgar shi g´gad e´p shi g´paka e´g tatgar.

O´idag j´beg ameg e´ctam sa´e. Yuxam, Kampanertan.

A´ictu buy k´gad e´ctam sa´e. ba´i´krar kokodag buy k´gad j´mac bas k´g totpodaj sudagtan e´g tatgar b´n k´g jidraj dámas palcham i´idaj. E´g tatgar gidor gok bapas sudagtan e´g pilonciltb´n e´p k´g juk i´aj bi´isham e´p jurnosham e´g i´oshon dualiashi.

E´ktam a tatj e´g kokodag. E´g ba´icar kokodag e´g ob ajan e´g dukue shi barradaj dojobtan, e´g b´sh i´cos gashan jonran o batpan e´p shi somaj e´g o´ba ta´am tataj im ap ta´daj shi huam tueg tam tataj bai crarran.


Hierba colorada

Hierba chiquita más o menos como de 30 cm de altura, crece para arriba, con pocas ramas. Las hojas son verde pardo, menuditas, abiertas en cinco partes como los dedos de la mano. Flores guindas, chiquitas, parecidas a las del rosal, aunque más delicadas. Rebrota en tiempos de aguas (junio-julio), en agosto tiene mucha flor, nomás empieza el frío se acaba, se queda la raíz, que es gruesa y larga como la zanahoria, pero más chica.

Localización geográfica regional. Yécora, El Campanero y Tierra Panda.

Uso medicinal. Para tratar el dolor de garganta: se hierve una taza de agua con un trozo de raíz, se recuece y después se hacen gárgaras calientes. Para curar la tos: el cocimiento de la raíz en dos tazas de agua y con piloncillo, se toma caliente en la mañana y en la tarde.

Causas y síntomas de la enfermedad. El dolor de garganta pega cuando a una persona lo coge la lluvia en el campo y se le seca la ropa en el cuerpo, o porque se baña cuando tiene un poco de gripa. La tos se presenta cuando se siente algo que raspa en la garganta, como que está sucia.

Otros datos. Todo tiempo es bueno para juntar la raíz. En octubre es cuando está más grande y fuerte porque ya está sazona.