Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tepehuana del Sur de Durango.
Na Tu´ Jix Dhuadhi´gu Gampix O´dam Tir Kam Koriankam
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Bhu´mtun yooxi´, Baigki Mat, Bhu´mtun yooxi´, Baigki Mat
Bhu´mtun yooxi´, Baigki Mat

Dumal chu jimm+ dai na jir xiboorak, gio na te/´te/b tu jaa´. Jix chootob tu yoot, jix kobkom. Mu ja´p gagai jix joi´ñ na tut ka´, na pai´ cham p+k jix u´xi´. Maayo ja´k tu iipon, julio ba´ ja´k tu yoot.

Na jaxchu´m pue´mblos puchu´m jix jai´ch. Canoas, Gavilanes, Tubaatam, Susbha´ntam, Giotam, Mua´lhim, Koxbilhim, Juktir.

Na tu´ jix bhai´. Jix dhuadhi´ gu baig+ki´, na añ xi slhmonai mi ch+kia´, na pai´ jix baig+k ka´, piam no´ añ jix bipr+x+´.

Na tu pui´ chu bua. Bhai´ ji baig+kia´ gu jiñ chuuku´, no´t jaroi´ jiñ chaliaru piam no´t tu´ jiñ k+i, solmonai añ mi ch+kia´ na pai´ ix baig+k ka´.


Bhu´mtun yooxi´, Baigki Mat

Hierbas pequeñas y ramosas. Hojas alargadas y nacen una al lado de la otra (en pares), a veces tienen otras hojitas pequeñas saliendo del mismo lugar. Flores blancas, pequeñas y están amontonadas en bolitas, en la parte superior de cada tallito. Crece en laderas, cerros y en lugares despejados. Se encuentra desde mayo, florece a partir de julio.

Localización geográfica regional. Canoas, Gavilanes, La Guajolota, Los Charcos, Llano Grande, San Bernardino de Milpillas Chico, San Francisco de Ocotán y Santa María de Ocotán.

Uso medicinal. Se usan mucho para bajar las inflamaciones: toda la planta menos la raíz se refriega con un poco de agua y se aplica localmente sobre partes afectadas por hinchazones o granos.

Causas y síntomas de la enfermedad. Las hinchazones pueden ser debido a golpes o también por piquete de algún animal (V. picadura de alacrán y picadura de viuda negra). Los granos salen cuando se infecta algún piquete de animal o por otro tipo de infecciones.