Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Totonaca de Papantla de Olarte, Veracruz.
Xa Tatzok´ni Lic´uch´un Tutunacu Xa Lac Kachiquin Xla Olarte, Veracruz
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Pinic´uch´u, Engingibre
Pinic´uch´u

Hua amá aktum tachanan neje 50 y 70cm xli langa. K´alhí xtank´axec mak´chixiwa cumu la ha manta. Ik xpakenitni lakxtakni y putzuntin litasí la ha laktzu tzukswat. Ik xanat laksmukuku, pak´alhuwatni y makxtum tapulha. Ni ti lak´apasa ix tahuacat. Staka nak kaquiltinin, nak kamak´ataman y siempre kanikxniwá nak katukuxtu, xlakata ana ni tamakutúpaxni ama xa manta. Staka xlihuac´k´ata. Para na ch´ana ama pinic´uch´u, watiyá tlan chankan laktzú xa manta.

Aná niku la´. Adolfo Ruíz Cortinez, Allende, Aktzu tzukswat, Ak´pulut, Belizario Domínguez, Cazuila, Emiliano Zapata, Joloapan, Kachiquín xla Olarte, Kak´atit, Kapuksnanquihui, Katzukswat, Lank´a puxka, Lán xtalakawan xla Juárez, Morgadal, Pueblillo, Puksnanquihui, Puxni, Saksi ch´uch´ut, Sombrerete, San Pablo, Unión y Progreso, Xk´am, Xkh´oyot sip´i, Xtakni puxka, Xtakni taxtunú.

Lic´uch´un. Cun stak´a xa manta, Swakg´akan y tzikikan cun aktzú ch´uch´ut y chu aktzú taxkat. Lak´kaxtlawakan aktum lic´uch´u para xla lakchaján neje apenas taksananií. Cun jaé lic´uch´u na liaksanankan lata ti tamak´atzankanit ix kh´alnikan o para na natalipaksa. Jaé lic´uch´u na tlan maklakasquinkan para ti makchak´ama k´atunu pap´a, litalak´kaxtlawá nak xlakata ch´uch´ut lakmuníaktzú c´uchu.

Xquiltzukut y xa tatat. Akxní chatum puscat tatatlá o aksanan mkh´an lhuwa k´alni, por eso chilitzank´okan, para laque wix tlan nata tlaniya tlan nak´ota jaé lic´uch´u. Nachuná ama laktzumaján akxní mak´chak´a k´atunu pap´a, na mak´atzank´a lhuhua xk´alni y nawa chi starank´a liwan purqui tzank´ani ix k´alni.


Engingibre

Es una planta pequeña, peludita que mide entre 50 y 70cm de alto. Tiene una raíz en forma de camote. Las hojas son verdes y de forma parecida a las de la palmilla. Las flores son amarillas, con varios pétalos y nacen en montoncitos. No se conoce el fruto. Crece en los huertos, acahuales y regularmente en las milpas, en donde los puercos no se comen los camotes. Crece todo el año. Para hacer nuevas plantas de pinic´uch´u sólo se parte en trocitos el camote y se siembra.

Localización geográfica regional. Adolfo Ruíz Cortinez, Agua Dulce, Allende, Arroyo Grande, Arroyo Verde, Belisario Domínguez, Cazuelas, Cerro del Carbón, Chote, El Carrizal, El Cedral, El Cedro, El Palmar, El Palmito, Emiliano Zapata, Joloapan, Morgadal, Papantla de Olarte, Polutla. Poza Verde, Pueblillo, San Pablo, Sombrerete, Totomoxtle, Unión y Progreso y Vista Hermosa de Juárez.

Uso medicinal. Con el camote crudo, molido, licuado con una poca de agua y con una poca de miel de monte se prepara una medicina para las mujeres recién aliviadas del parto (V. embarazo y parto). Con dicho remedio las mujeres aliviadas del parto recuperan la sangre perdida, o cicatrizan la herida del parto. Este remedio también se puede utilizar para la menstruación o preparar con aguardiente en lugar de agua (V. regla).

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando la mujer se alivia del parto pierde mucha sangre por lo que ocasiona que le falten glóbulos rojos, así que para mejorarse debe tomar esta medicina. También las muchachas en su menstruación pierden sangre lo que hace que se pongan pálidas por falta de glóbulos rojos.