Yuku sa´no ta uidiko cm.; iaxi tata tsinana ñama; kua´a ita kuxinxi te kee nisikinxi tata tsinana nde´e. Xitiaxi yoo davi, tatan vixin nduxi. Nanaton yata ve´e ño´o xitu, yu´u yute.
Sa´noxi. Chinangu, San Juan, Diniyute. Itiadi, Santa, Ranchu, Inkagua, Rosari, San Miguel, Yukundi te Yodokintsi.
Va´axi tatan. Ta kana kitsi indo; ntsi´i kata. Chinko nda´aton te dakuchindoxi indo. Nachon Kana kitsi kata indo. Kuiachi iakuando yuno´O; a ka´ni den. Kana ntsi´i kata te xixhixi; kan´onxi.
Inga. Kuyukonxi xi aceite rosadu te ki´ixi indo. Nanixi pomada kui. Kui kuxindo nda´axi tata yua.
Hierba de 40 cm aproximadamente. Hojas como las del tomate. Flores blancas. Fruto azul-negro como el capulín o el miltomate. Nace en la época de lluvias. Crece en los patios, el campo y los sembradíos. Es de naturaleza fresca.
Localización geográfica regional. Chinango, Yolotepec, Aca-quizapan, Joluxtla, Cosoltepec, Tultitlán, Tepejillo, San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.
Uso medicinal. Para curar la discipela roja: se prepara una masa con las hojas de la planta y se aplica. Sirve para los granos infectados: se aplica de igual forma y dos veces al día.
Causas y síntomas de la enfermedad. La discipela sale por bañarse con agua sucia, por jugar tierra y por estar mucho tiempo junto a la lumbre. Da comezón y al rascarse sale agua, duele y se pone rojo.
Otros datos. Se prepara la pomada verde, para los granitos o la discipela, revolviéndola con aceite rosado. También se comen las hojas como quelite.