Yi´p pim 4 metro i yukmi´, tsus i kuy i chilkiy, chejchetyam i ay, tsabatstam i mooya´ i anrroxityam moypa´. Yi´p pim yo´npa´ juty mojkajom, nokojom de aksni´, ni ixkuy.
Jutyam taam pa´tpa´. Yagats Lumuj, San Francisco.
Tyi i cho´yi´ypa.Xiiwi´ i xiini´; kujichaytyap kun oojo´ jutyim ma´alane´eba, okmi´ akka´maytyap tukuten i ay i wi tsentap kun tumpu´ktuuku´. Yi´p wattap tukuten veces al día asta ke kitsa´yiñ je´m xiiwi´ (dya tanjet´pa´).
Tyi iga´ ta putka´aba yi´p kaakuy. Algun tyi misap tan jojmi i potto´oba´ jesik ta putka´aba´ xiiwi.
Hierba de 4 m de altura aproximadamente, tallo verde, liso. Hojas delgadas. Flor roja en racimo. Esta planta crece en lugares húmedos, principalmente cerca de los arroyos y ojos de agua.
Localización geográfica regional. Santa Rosa Loma Larga y San Francisco.
Uso medicinal. Nacidos e inflamación: se limpia con aguardiente la parte afectada, luego se ponen tres hojas y por último se amarran con un trapo o venda. Se hace esto tres veces al día hasta que desaparezca el nacido (no se revienta).
Causas y síntomas de la enfermedad. Por descomposición interna de algún órgano que quiere supurar o desalojarse sale el nacido.