Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Tnu tadusa yii, Árnica macho
Aster aff. gymocephalus (DC.) Gray
Tnu tadusa yii

Ku in yuku sa´nu nu de´ñu o nu ndaa. ñadi sa´nu dungu xi te nda´a xi ndene nu sa´a xi te nde nuu xi kee chindu ita xi te nuu chi´ndo xi ñu´un in ndute kuixi na dikui, te nu kee ita xi ku ita kuan te tikute xi, Ñadi ua yukee ya´a. Nakua´nu xi yoo abril, mayo, tenayichi xi nuu ku wiko yichi.

Nuu Nuu Nakua´no Yuku Ya´a. Ñuu Yodo Kunu, Ñuu Tidaá, Ñuu Tnu, Ñuu Diuxi, Ñuu Tnu, Ñuu Añuti, Ñuu Tnu Nuti, Ñuu Chi Ndua, Ñuu Tio´o.

Nanchoo Kuentniu Nu Xi. Xenie´un xi sa kada tana nu nuu ta´wi yiki ña´a xi te nuu dandandu xi. Sa kue´e di´naka ku sa kada nu sa diindodo nu yuku ya´a te tawi nu nuu tna´an u´u ndidaa sañini, te koto nu sa ña kani o kiwi sa wixi. Sa ku kue´e dandandu xi dani ku sa natawi nu tna´an u´u ko dakee nu in ta´wi ndute ka´nu ini.

Nanchoo Kesa´a te Nanchoo Ku Nuu Tna´an Nu in Kue´e Ya´a. To´wi yiki ña´a xi nuu ndoyo nu o nuu ñu´an chi´i nu nuu ndute. Kesa´a kanga yiki nu o sa´a nu o nda´a Nu. Nuu dandandu xi, dani nuu wichi ñu´un chi´in nu nuu ndute o wichi xika nu. Kesa´a xi chi´i xi Tikano sata sa´a nu nuu io kongo kuñu, te ña dandoo ka xi sa kaka nu.

Inka Ka Sa Xenie´un Yuku Ya´a. Io Tnutadusa yii te tnutadusa dii. Saaña´a chikutu xi´in xi.


Árnica macho

Es una hierba, crece de unos 2 m aproximadamente, su tallo es lanudo, peludo y pegajoso. Las hojas menuditas son frescas y ásperas, estando secas se ponen amarillas y débiles, nacen en la parte superior del tallo. Las flores son amarillas, en botón están redondas, tiene leche, y al abrirse tiene la forma de sol. Se encuentra por los meses de septiembre, octubre, noviembre y diciembre. Horece a partir de agosto-septiembre, pierde sus hojas de diciembre a enero. Crecen en los cerros y orilla de barrancas. La hierba es simple, se considera caliente.

Localización geográfica regional. Yodocono, Santa Cruz, San Pedro Tidaá, Tilantongo, San Juan Diuxi, ranchería Buenavista, Progreso Tilantongo, Cerro de Jaltepec, Jaltepetongo, Chindúa y Santiago Tillo.

Uso medicinal. En el tratamiento de dolor de huesos: se ocupa la hierba para caldear con alcohol, por las noches, para que no le toque frío. Calambres: las hojas se ocupan para caldear únicamente con un poco de alcohol, o las hojas se echan en alcohol.

Causas y síntomas de la enfermedad. Dolor de huesos: por frío, lluvia, calor fuerte; síntomas, dolor, punzada, calentura, pálido, sin apetito. Calambres: por frialdad, por estar metido mucho tiempo en el agua; síntomas, se forma una bola en la pantorrilla, se tuercen los dedos de los pies, dolor, no puede caminar.

Otros datos. Existe dos clases de árnica, uno es de hembra y el otro es macho, el macho se ocupa para dolor de huesos, untado y la hembra se ocupa para heridas, para la tos, tomados y untados los dos son efectivos.