Ka ji´i danguika ná m nteka thjoima nta, kee ka jno ka ko thí ka, tsjo´e ka sinne ko sinéko. Xhotso kunitjao na´onxi ko kunitjao inkjaiónxi ko tho ke nchianta thunchja ko thie-tho.
Jichrunga kaxhein jiinunde. Ndo Juan chanse Ndanchin.
Kaxhein dunda xhuan. Chi tse ni chachi chikachane: xhuthe na ramachjan kanthe na´o cm. ka changui ko ná ramachja thena´o cm. kantacha ixin ti xhatuchanxi jinda di´ina ná chíchja nda ndue ko ndue chasa´o ke sinnena.
Ke duanxi chi ko kaxhein tunu´ena. Are ni chaachi o nanita ke nchia chjan o chájan a mee tse na chi ji´i areu thjéxi nchi na xe´ena, de´a na jinda, ko tuntsjaga´a na ko nda thulándana.
Arbusto de 1 m, tallo liso. Hojas delgadas y rasposas. Flor amarilla con anaranjado. Fruto en forma de bolitas negras. Florece de mayo a junio, crece en los corrales y huele mucho.
Localización geográfica regional. San Juan Atzingo.
Uso medicinal. Chicachane: se hierve una rama de 35 cm de hierba chaquira y una rama de 15 cm de escobilla en 1 litro de agua, se toma un pocillo en la mañana antes de comer (V. cachán y mixicavo de hombre).
Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando alguna señora da a luz y le da diarrea después del parto, se le quita el hambre, la boca se le amarga y enflaca mucho.