Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Triqui de la Laguna Guadalupe, Putla, Oax..
Nej Xi´nin Coj Gono´o Ma Xuma´ Du´va Dahue´e
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Coj ilarion, Coj ilarion
Coj ilarion

Ngo coj danj achij ga´an metru guenda xacan. ni ma daco. ni sisi ga´ne chrun danj ni ahui nne maya aj. ni ra´a nuhui hua ni güin ra´a ni hua sa de j danj gatïn chrun danj. ni ne´ rian coj danj huin sa hua maru ni ne´ rucu huin sa gatsi. ni yya anïn ra chrun huin yya ra´u gatsi. ni sa sicoj dan hua. ni chru lij ma ra huin sa hua rembu lij danj. ni colo cuan huin.

Chrun coj danj achij siganïn hue ej rua ngo nej xine ej ni ahui ama anj anïn yya ra chrun danj. ni uta xinaj coj danj.

Nej xum ma chrun coj danj. Du´a daue, ne´ Xine, Rucu, Xuma nico, ni agaj nej.

Nuj xi´i niyyan coj danj. Ni niyyan coj danj guirij aga rumi nga atu rumi nej gui xahui´ coj danj ni gachrun yan a´nan da´ huij gui ni guirij rumi danj. ni nahuin yan a´nan guiya.

Ni hue daj niyan coj guenda nuj du´na a ga´hue si coj danj ne a si quï chrun danj ne ni gu´tïn ni gachro rian nuj danj.

Nuj huin si yya xi´i danj. Nuj duna danj gahue gano yun nga ango gui nej nnu nuj danj a si nga ngo coj nuj mma reco oj ni nuj danj uta du´na yya ni gahue ngo sinuj xuhue nej.

ni nej gui nnu nuj danj ni uta duna yya ni ahui nne rian nuj danj dadin nuj xi´i huin nuj danj.


Coj ilarion

Es un árbol de 4 m de altura aproximadamente. Su tallo es grueso, al contrario sale un líquido de color anaranjado, sus ramas son lisas, brillosas y tienen la seña de las hojas que se cayeron. Las hojas son de color verde oscuro del frente y blancas de atrás, son grandes con ondas en sus orillas. Las flores son de color rosa casi blancas con bolitas en ramo.

Los frutos se dan en ramo grande y tienen forma de trompitos, son de color morado cuando se maduran. Este árbol crece en las barrancas o entre las peñas, florece de abril a julio. Tiene sabor amargo y picoso.

Localización geográfica regional. La Laguna Guadalupe. San Isidro Chicahuaxtla, Santo Domingo del Estado, San Andrés Chicahuaxtla, Putla.

Uso medicinal. Para sacar el plomo de los balazos en las heridas, se machacan, las hojas, se pone esa masita sobre la herida. Se cambia cada dos días hasta que sale el plomo y se cierra la herida. Para curar la sarna, se machacan las hojas y la cáscara, eso se unta en el cuerpo todos los días hasta que se quite.

Causas y síntomas de la enfermedad. La sarna se presenta cuando pica una hierba venenosa en alguna parte del cuerpo o porque se contagian con otra gente que tiene o con un perro. La persona que tiene sarna, tiene granitos sale agüita que se escurre y hace más granos, a veces sale pus y hasta sangre.