Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Triqui de la Laguna Guadalupe, Putla, Oax..
Nej Xi´nin Coj Gono´o Ma Xuma´ Du´va Dahue´e
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Coj tan achru´uj, Vergena
Coj tan achru´uj

Ngo coj achij huij metru guenda xacan. ni hua rumi daco ni da´nga gue mma daco. ni sa hui i hua daco. ni ma tan anj. ra´a nita si nda xachi hua ye´e gachra hua ra´a mare huaj ni ma tan anj. ni ne´ rian hua hui´i mare ni ne´ rucu hua gatsi. ni coj tnïn hua hui´i ra´a ya ma ra coj danj huin yya cuan anj. ni sa sicij dan hua. ni chru lij ma ra huin sa rumi danj. ni hue sa sicoj hua nej ni sa chru mayya´ dan hua nga ane man. Coj danj ma quïj ni ma nigan niïn.

Xuma ma coj danj. Du´ua daue, Xine, Xuma nico, San Miguel, ni nga a´ngo nej xuma huin yo´o nuhuij.

Nuj xi´i niyyan coj danj. Coj danj nuyan guenda gu´man ne cu´ gahue ga´ne huanïn dau coj danj. ni guyan nga ngo litru nne ej ngo xinun minutum ni guxun ni na´man ma ngo chi minutu, ni gahue go´o ngo taza huanïn ngo gui. ni nga `nín xi´i nuhuij nne cu´ ni gahue xahui´ coj danj ni gachri yan a´nga.

Nuj huin si yya xi´i danj. Ni u´ma daco nga hua a´nan sirune nej si nga nne ga´i gui a´nun nej. ni nga nïn gu´man daco ngo ni uta a´nga gatïn ni uta acoj daco yya.

Xi´, nuhuij yya xi´i nga na´man nne cu´ ni nahue gunan tun ni gachra ne cu´.

ni nga yya xi´i daco ni numin´ cu gatïn ni uta ni a´nga ni nïn gachro yya xi´i danj.


Vergena

Es una hierba de 2 m de altura aproximadamente. Su tallo es redondo, no muy delgado, de color café, tiene espinitas. Sus hojas son medianas, son largas pero anchas en medio son de color verde más oscuro del frente que de la parte de atrás, son blandas y tienen espinas chicas de los dos lados, las hojitas tiernas son de color café. El palito de las ramas y de las hojas tienen como algodoncitos. Las flores son moradas en ramos. Los frutos son bolitas amontonadas en racimitos, son de color verde cuando están tiernos y de color amarillo cuando se maduran. Esta planta crece en el monte y la podemos encontrar todo el año.

Localización geográfica regional. La Laguna Guadalupe, San Isidro Chicahuaxtla, San Andrés Chicahuaxtla, San Miguel Progreso.

Uso medicinal. Para curar la hinchazón de los pies se cortan tres ramitas y se hierven en un litro de agua durante 15 minutos, se deja reposar 10 minutos y se toma tres veces al día, un vaso en ayunas y los otros después de comer y de cenar. Para cuando hay riumas se machacan las hojas frescas y se unta donde duele. (V. reuma)

Causas y síntomas de la enfermedad. Los pies se hinchan cuando están mal de los riñones o por estar mucho tiempo sentado. Cuando una persona tiene hinchazón en los pies, le duele desde la cadera hasta los pies y los pies se le inflan. Las riumas dan porque se enfría el cuerpo, o porque se le hincha el vaso y ya no circula bien la sangre. Una persona que tiene reumas siente que se entumen los pies, los brazos, la cintura o la espalda o todo el cuerpo. Le duele, siente frío y cansado todo el cuerpo.