Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Fiño golpe (K´ang´a), Hierba del golpe amarilla
Fiño golpe (K´ang´a)

nu fiño edyi jñante cm. nu za´a na mbezhe, ne nu na na mbaja (ma chevi e jiaru/ o ma ji´o) nu xi na maja ne na xutr´u/, ku/ nu fiño golpe na tr´oxu/, a ñinu/ pesi bidyi, nu nrrana/ na k´axtr´u/, xi ts´ike ku/ nu na tr´oxu/, nu nase chevi tubo, nu nrrana/ pese nrrexe nu paa, nu lulu chevi nu ku/u/, pese kja gomu/, kja jango bu/bu/ nrrojo, juama, xotr´u/ a ñinu/ kja presa, kja ngumu/, pesese, na pa´a.

Jango pese, kotu/, niche, mbagu/du/, ne nrrexe a ñiñi.

Pjeco na jo´o. fantr´a/ a jmii: ra mba/nu/ na litro nrreje, ne ra tz´a/ji buchi ma me na pa ku/ ra quanta, ra tzaji jñi vece ma quanta kja na mbogu/, ma ra tz´aa jñi ra mbeche ñe nu cepillo, ma dya tzantr´a/ nrrexe, ra dyobu/ ne ra mbosiji na jo´o, nu fiño na pa ra dyobu/ na nrre o na hora ma ra nanga dya dagu/ nu fantr´a/ ra pa nu buchi, nguekua a mb´oo ra mbotr´u/ nu dyoxu/.

Jango va e/ nu nguijeme. va e/ kja nu zibi, mbeñeji ku/ a mb´oo nu zibi bu/bu/ na dyoxu/ ku/ kopu/ ku/ na u/.


Hierba del golpe amarilla

Hierba de 60 cm, tallo por un lado verde y por el otro rojo, según le pegue el sol. Hoja más larga y ancha que la hierba golpe blanca, con las orillas espinadas o esquinadas. Flor amarilla, más chica que la blanca, de una sola parte (tubular), florea todo el tiempo. Su frutito es como un ejote. Crece en el campo, en las cercas, milpas, canales, orilla de la presa, en las casas, sale sola. Calidad caliente.

Localización geográfica regional. San Juan Cote, Santa Ana Nichi, Estutempan, por toda la región de San Felipe del Progreso.

Uso medicinal. Cara hinchada: se hierve en 1 litro de agua y se hacen buches lo más caliente que se tolere, se hace tres veces, hasta que aguante y se escupe, después de la tercera se lava con cepillo, ya que se quemó todo; se acuesta y se tapa bien porque es caliente, reposa media o una hora y al levantarse ya se bajó la hinchazón. Tienen que ser calientes los buches, para que adentro mate el gusano (V. dolor de muela).

Causas y síntomas de la enfermedad. Por una muela (al parecer un absceso). Se piensa que adentro de la muela hay un gusano que causa el malestar.