Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de Texcatepec, Veracruz.
Paxi Gue Din Othe Ya Nuhu Men Nhietho, Veracruz
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
`Noxa, Hierba mora
Lycianthes geminiflora (Martens et Galeotti) Bitter
`Noxa

Rä paxi ge 70 centímetro o n´a metro gerä `ma. Nu´u yä doni xän nt´axi o xän nk´axt´i tengu yä tzo. Nu´ä rän ndöt´o ena rä t´u dem´mo `ne xän mpothi. Dom´mu junio, julio, agosto `ne septiembre. Te apu ja yä huähi `ne ja yä fot´e. Ja däpo tza yä zu´e.

Apu götho thini. Dätho, Debopo, Mbohöi, M´mikua, `Mo´mode, `Moxiza, Nantho, Ndem´moxi, Nden´äi, Ndoni, Ndunguani, Nhietho, Nk´injua, Nthet´angu, Nxo´iú, T´oho, Tudi.

`Me thitz´i. Pa tego hembä däpa `ne xän mfonhni rä ña tzö dä zi yä paxi `ne yä ndot´o, pa nsut´i ko dehe `ne pa ma kuati ja rä ña tengu rä plantia. Tzo dä tz´i tengu nthospaxi u yä paxi `ne yä t´uña, pä dä gä´ä däpa `ne mbidi, ket´ä tzö dä ma nsut´i ja dehe.

Nja `ne `me tz´ö ko gue ä nhieni. Nu´ä däpa hembi tego `io ja tze. Nu´ä mbidi hembi tego xin ntzu `ne hingi ne din tzihme, boka `ne thotho ähä.

Mi´na yä dato. Ket´ä tzö dä za yä zu´e.


Hierba mora

Planta de 70 cm a 1 m de alto. Las hojas son cerosas. Las flores son blancas o amarillas en forma de estrellas. El fruto es un tomatito negro. Florece en junio, julio, agosto y septiembre. Crece donde están las milpas y en los huertos. En el monte se lo comen los animales.

Localización geográfica regional. Agua Linda, Amaxac, Ayotuxtla, Benito Juárez, Canoas, Casa Redonda, Cerro Gordo, Chila Enríquez, La Florida, La Mirra, Papatlar, Pericón, Pie de la Cuesta, Sótano, Texcatepec, Tomate, Tzicatlán.

Uso medicinal. Para la calentura y punzadas en la cabeza se toman las hojas y los frutos, se machacan con agua y se ponen en la cabeza como plantías. Hirviendo las hojas y las cabecitas se puede tomar como té para la calentura y el espanto, lo mismo que refregada en agua.

Causas y síntomas de la enfermedad. La calentura da por andar en el frío. El espanto es provocado por un susto y quien lo tiene no quiere comer, se pone flaco y tiene mucho sueño.

Otros datos. Sirve para alimentar animales.