Javan 60cm lit´ajun, xakiu va tchaxlapul xaxqoy vaxtakau va loytch tatch pin katasul yaj tehajut xaxqoy, xaxan´nat va laqstunv.
Ta an tamapitsi xa tun ani laka-pulaknan. El Coyol, Chintipán
Va kutch ta lí mapatzay. Yu k´ilakamín tsat´a laksvaakan xakíu y xaxaqoy yu laksata tus kalakpupul, ex kun lakatsuni panimat takikxaka pux nis at. Vatchu´v oxatchiut kalaksaka kuní xax kan.
Nikan taun lapanak talanan. Takilpuks tejkan likatsjun tikan vakujux takil akamin y ta oxatchiv´i. Tejkan tav´i pin.
Hierba de 60cm aproximadamente, el tallo es rojo, las hojas son verde, parecidas a las del chile, con pelos en toda la hoja, las flores son de color morado.
Localización geográfica regional. El Coyol y Chintipán.
Uso medicinal. Se aconseja para el mal de olor de la boca de los niños. Se machaca el tallo y las hojas tiernas hasta que salga espuma, luego con un algodón se agarra la espuma y se le pasa por toda la boca al niño. Para las agruras se mastica una hoja y se chupa el juguito.
Causas y síntomas de la enfermedad. El mal olor de la boca da cuando los niños tienen calor en el estómago, en las mañanas les huele mal la boca. Dan agruras cuando se come mucho chile.