Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de la Magdalena Tlatelulco, Tlaxcala.
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Tsompantli, Zompantli, Zumpancle
Tsompantli, Zompantli

In Tzompantli in se kuaxiuitl tlen motamachiua navi o makuil metlos uejkapa, ijkuayo motlapayotia koyotik tsokotsi patlauac uan ijpetlayo amo miek xolochtik kenin tlakuauak. Ixiuiyoua nin uejueyi uan patlauak, tlami in yekamitstik motlapayotia xoxoktike intlajpak uan istak itsala, pampa monextia kuajnextike. Ijxochioua tlajki ipan ikuayoua istak, tolontiki niki istak monextia ke se inenepil in tlapial, inin xiuitl amo kipia ipilkuayoua. Inin kuaxiuitl nochipi kipia imajtlapalua, amo uajki kema yompano in xopantla uan moxochiotia ipan metstli mayo uan junio, moskaltia in kuajtla, tepexiko, tonalpa uan tlalkaualtipa o kaltipanko. In se xiuitl totonik.

Tlaltikpak kampa kate. Moskaltia in kuaxiuitl in La Magdalena Tlaltelulko, Tekpa, Tetela, Teotlalpan, Yoalkoatl, Kalnauac, Komaltiopa uan Poxtla.

Mojtekiuia kuaxiuipajtli. Mojtekiuia kampa moiktepapaka, mopapaka imajtlapalua uan mojmolonia ipan se litlo atl uan moki in atl achikualika se mosatok. Niki ika ni atl kualike mopapakas se soatl ikuentla kema tsalan ayotemo. Niki kualika in imajtlapalua tlapapaktli kampa moixtsakua in kokolis motetektok.

Tlen ika pejua uan momachilia in kokolis. Kejma mokua tlakualis tlen teijtlakoa itek, kemantsi moneki moiktepapakas Kejma kijpie tsalan ayotemo pitsotik uan kikixtik yeka moneki mopapakas.

Nokseki mojtekiuia. kemantsi in kuauitl kitlantia kampa tlaixka.


Zumpancle

Es un árbol que mide como 4-5 m de alto, su palo es de color café un poco ancho y su cáscara no está tan arrugada como la del encino. Sus hojas son grandes y anchas, terminan en punta y son de color verde por arriba y blanco por abajo porque parece que están cenizas. Sus flores se dan en varitas de color blanco y son bolitas blancas parecidas a las de la lengua de vaca pero las de esta planta no tienen su tallito. Siempre está dando hoja, no se seca después del temporal y empieza a florear por los meses de mayo y junio. Crece en los campos, las barrancas, los solares y terrenos baldíos o en las casas. Es una planta caliente.

Localización geográfica regional. La Magdalena Tlaltelulco, Tecpan, Tetela, Teotlalpan, Yoalcoatl, Calnahuac, Comaltiopan y Poxtla.

Uso medicinal. Sirve para los lavados de estómago. Se lavan las hojas y se hierven en 1 litro de agua y se toman como té de preferencia en ayunas. También con este té se pueden hacer lavados por fuera las mujeres que tengan flujo. También puede usarse la hoja limpia para tapar heridas.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando se comen cosas dañosas para el estómago a veces hay que hacer un lavado. Cuando se tiene el flujo sucio da mucha molestia y comezón, por eso hay que hacer lavados.