Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Ita ntsikiya´a, Flor de muerto
Ita ntsikiya´a

Yuku tami san´a, ia nda´axi ta nda´a ita kuaon te kana ita kuati kuati kuan. Sa´noxita dava metro; kunnidoxi yoo uxi a uxii. Vivi´ixi nana yata ve´e. ichixi yoo ichoi tata i´ni nduxi. Nanaxi save´e dini yavi, ma´iton dichi, ma´i ño´o xitu.

Konindoxi a Sa´noxi. Chinango, San Juan, Diniyute, Itiadi, Santa, Ranchu, Inkagua, Rosari, San Miguel, Yukundi te Yodokintsi.

Va´axi tata. Ta tu tsido´ma a koo sa´ando a nda´ando. dadandoxi yuno´o te tavindoxi nde ni tuutsi; sa na kui ndutexitsi. Kuikuida lua´a itaxi a nda´ax. i tsindo´o titini te ko´ondo lua´anixi.

Nachon tu tsiduma a koo mindo. Ta xicando yuku, a ta datakando dichi a tsiva koma´i itia te sani´nindo koo kaa. tu tsido´ma ta chiundo toton a datakando yuu jua´a vee. A natsi´vindo ve´e. Ta ni tutsi tata ña ni tindo ño´o. Te makuika tindo a katando a kan´ando. Ndiale dokundo, te tachindo.

Inga. Ita ntsikiya´a ndukutu kiixi anima chon´onaxi i tsindo´O te´e´on.


Flor de muerto

Planta muy olorosa, crece 50cm. de altura aproximadamente. Hojas verdes, pequeñas, parecidas en su forma a las de la flor de cempazúchil. Da unas flores pequeñas, amarillas y muy olorosas. Se da en los patios, entre los pitahayos, en los barrancos, dentro y fuera del pueblo. Es de naturaleza caliente.

Localización geográfica regional. Chinango, Yoloteoec, Acaquizapan, Joluxtla, Cosoltepec, Tultitlán, Tepejillo, El Rosario (Puebla), San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Para el piquete de alacrán (V. picadura de alacrán) o mordedura de víbora de cascabel : se pone un manojo de esta planta en el comal para calentarlo y se caldea (V. caldear) la parte afectada para matar la ponzoña o el veneno del animal. También se recomienda hervir unas hojas en un jarrito y se toma uno o dos tragos.

Causas y síntomas. La víbora muerde por andar en el campo entre las hierbas o por juntar pitahaya madura entre el pasto y la pisa uno. El alacrán pica por andar juntando leña o piedras. Por barrer la casa o levantar adobes o tejas. Duele mucho y arde bastante. Cuando pica el alacrán se siente como si le pusieran unas brasas, como que se quema uno, después se duerme el cuerpo pero el dolor recorre y no puede uno ya hablar o respirar. Se cierra la garganta.

Otros datos. Esta flor la utilizan mucho para adornar las ofrendas con motivo de día de muertos. Es muy olorosa y llamativa.