Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Kuauach, Higuerilla
Kuauach

In kuouit moskaltia kemej makuil metroj, uan ikuoujyo yek yemanik, niman posteki uan no semi ayoj. Imaxiujyo uejueyi, papatauak, ajalaxtik, pero amo yeualtik, ta majyá matatejtek. Ixochiyo istak, uan iteyo ijuak selik xoxoktik, ijuak chikauaya tijtiltik. Nochi in xiuit onkak, mochiua kuoujtaj, kajkaltsintan uan kajfentaj. Xochiyoua itech febrero uan marzo. Nejín kuoujtsin no semi sesek.

Kani in mochiua. Tzinacapan, Xaltipan, Xaltepec, Tuzamapan, Amatenoj, Tepetzintan, Ecatlán, Pinahuitstan, Yohualichan, Reyesogpan.

Ton kokolia in kipajtia. In semi kuali pajti kemej in se motenchichinoua, se itenoj oso se inenepilko. Se kikesteki uan ichokolo yejua maj se motenojsa. Imaxiuyo no kualtia maj ika kipikikan teisá pjati, kemej yon xiujtsitsin, uan maj ika kipoxpajpachokan akin kikokoua ipox, pero maj kitikotalikan in xiuit.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj se kimachilia. In se motenchichinoua, kemej in se itenoj oso se inenepilko, kemej in se ijsiujtok uan se tayi teisá totonik se kikua. Ijuak iujki semochiua, eliuis tekokoj se itenoj uan amo ueli se takua. Tekokoj se iijtik kemej in se mosektia, se kimachilia pané yon se moijtitokotsoua.

Toni ok más tanechikol kipia. Onkak ome taman kuauach, istak uan chichiltik, nochi kualtia para pajti. Iteyo kualtia para kichijchiuaj aceite.


Higuerilla

Árbol, como de 5 m de altura, el tallo no es resistente porque luego se quiebra y tiene mucho jugo. Las hojas son anchas, lisas, pero no son ovaladas, contorno ondulado. Las flores son blancas. La semilla tierna es de color verde y al madurar se pone negra. Se encuentra todo el año cerca de la casa y en el cafetal. Florea en los meses de febrero y marzo.

Localización geográfica regional. Tzinacapan, Xaltipan, Xaltepec, Tuzamapan, Amatenoj, Tepetsintan, Ecatlán, Pinahuitstan, Yohualichan y Reyesogpan.

Uso medicinal. Para las quemaduras de la lengua o los labios: se corta un pedazo de corteza y le brota la savia que es la que se usa, se unta en la parte quemada. Las hojas se utilizan para envolver otras plantas que son medicinales. La echan al fogón y con eso le dan masajes a quien le duele el estómago.

Causas y síntomas de la enfermedad. La quemadura de labios y la lengua es poque a veces se tiene prisa y se toma o se come cosas muy calientes. Cuando uno se quema la boca duele mucho y no se puede comer. El dolor de estómago es causado por el frío, cuando se tiene dolor de estómago se tiene una sensación de encogimiento del estómago.

Otros usos. Hay dos clases de higuerilla, la roja y la blanca, las dos son medicinales. La semilla sirve para hacer el aceite.