Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de San Juan Ixtenco, Tlaxcala.
Rä B´atha, Ngetho Go Gehya Yä Nfadi Ma Meta Yä Ñáhñu
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Nec-ta-dni, Hierba del pollo
Nec-ta-dni

Ge n´a rä ndäpo rä hñets´i, ngu nde metro, na rä za xä nkoni, nu yä xi xä ma ko yä nts´ät´i, nu´u yä ndäxjua ja nja´ti ha man´a yá dängi r´a ja ngu made, nu yä r´ay´o xi te manä ha ga´tho xä nk´ami maske nu ntoke xä ntheni. T´ena ge rä ndäpo yä t´un´i ngetho xi tsi ndunthi, n´ehe t´embi njabu ngetho nu yä doni ngu rä ñäxu yä t´u´ni, ko r´a rä ñdxu gä xigndoni xä nk´angi, nuya yä näxu poni getu´u yä xi ha ja n´a mañä. Ge n´a rä ndäpo gä y´e, ngetho nubye hingi uäi hingi ja nunä ndäpo, te ha yä hñe n´e na ñ´u pe getuu ha ma r´a yä ndä po hingi ja, doni rä zäna rä mayon´e junio, n´e diciembre dä y´ot´i. Hingi ju´tsi ha t´ena ge xä pa.

Habu kohi nu yä hnini. Nuna ndäpo te nuni Nsanxua Ixtenco, San Pablo Citlaltepetl, Huamantla de Juárez n´e nu t´embi "xiza".

Hanja dä t´ot´e. Nunä ndäpo xähño pa rä thehe n´e rä nzo. Drä thuni yo y´e nunä ndäpo, ko yoho yä y´e rä Cardo Santo, n´a rä doni rä Ocoxochitl, n´a rä ñäxu rä Espinozilla n´e n´a rä gordolobo ha n´a litro rä dehe ha dä ts´i ngu rä dehe hyastho.

Hanja fudi rä hñeni. Rä thehe uni po rä xipa o rä tse, man´a xä tse nuni ha rä tempora ha ma r´a po rä pa. Henge rä nge´ä uni rä nzo.

Pa mar´a yä t´ot´e. N´ehe tsa dä thoki ko n´a xeni rä kanela ha dä ts´i xudi n´itho n´ehe pa yä thehe.


Hierba del pollo

Hierba que mide como 50 cm, su palito o tallo es liso. Hojas alargadas, con punta, las más viejas son grandes, crecen como a la mitad del palito, las nuevas crecen arriba, todas son de color verde aunque en sus canutillos son de color rojo. Se dice que se llama hierba del pollo porque le gusta mucho a los pollos, también se le llama así porque sus flores parecen cabecitas de pollo, con unas como coronitas de pétalos azules, estas cabezas salen de entre las hojas y siempre tienen unas hasta arriba.

Es de temporal, porque en épocas de secas no hay, florece más en mayo y en junio, en diciembre se seca. Crece en las barrancas, caminos, pero cerca del monte no se da. No amarga y se considera caliente.

Localización geográfica regional. San Juan Ixtenco, San Juan Zitlaltepetl, Huamantla de Juárez y en "Los Encinos".

Uso medicinal. Sirve para la tos y la calentura: Se hierven dos ramas de esta hierba con dos ramitas de cardo santo, una flor de ocoxochitl, una cabecita de espinozilla y una de gordolobo en 1 litro de agua y se toma como té de tiempo.

Causas y síntomas de la enfermedad. La tos da por resfriamiento o frío, pega más en el temporal y a veces por calor. En ocasiones llega a dar calentura.

Otros datos. Puede prepararse con una rajita de canela y tomarse solo en ayunas para la tos.