Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de Texcatepec, Veracruz.
Paxi Gue Din Othe Ya Nuhu Men Nhietho, Veracruz
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Doxui, Floripondio
Doxui

Rä za ge n´a hiu metro gerä nhetz´i. Nu´u yä paxi ena ja yä xingu `ne ena rä campana, thotho yuni nu´mu ya bin nde `ne `mu ya bi hiatz´i. Doni götho heya, pege nu´u ya doni pox´mu `uäi `ne `mese tögi. Rä za ge ne nt´ei getho hingi te ja yä däpo.

Apu götho thini. Dätho, Debopo, Mbohöi, M´mikua, `Momode, `Moxisa, Nantho, Nden´ai, Ndem´moxi, Ndoni, Ndunguani, Nethet´angu, Nhietho, Nkinjua, Nxo´iu, T´oho, Tudi.

Me thitz´i. Tzö dä ma nthotz´e `ne ko ge´ä dehe dä `met´ia söisi `ne ya muk´io. Pa yä zatz´u pa nthotz´e u yä paxi `ne yä doni `ne tzö di koxt´i apu xän u. Ket´á tzö dä yuntho o tzö dä ma mä hoki ä döthi ko ge´ä dehe. Nu´u yä plantia tzö dä ma mä hoki ko yä paxi `ne yä doni njumi ja rä paxi ge florifundio xänho pa hindin neni `ne pa hin di u ya zuthö `ne rä mui, ket´a tzö dä ma mä koxt´i.

Nja `ne `me tz´ö ko gue ä nhieni. Apu Xän u `ne apu neni ge t´othe ko gehna paxi xän mpa. Nu´á zatz´u thotho xän u nu´u yä juangua n´ä.

Mi´na yä dato. Hingi tzö da tz´i a rä dehe getho ndäte. Tego dä zi thotho thede, tuhu `ne `nagi `mu nu yä já´i, xan ntheni yä do `ne oto rän mfeni.


Floripondio

Es un arbolito de 3 m de alto. Las hojas son peluditas. La flor es blanca y tiene forma de campana, huele mucho por el atardecer y el amanecer. Florece todo el año, aunque las flores se producen antes de una lluvia y luego se caen. Es una planta que es necesario sembrar por palitos pues no es silvestre.

Localización geográfica regional. Agua Linda, Amaxac, Ayotuxtla, Benito Juárez, Canoas, Casas Redonda, Cerro Gordo, Chila Enríquez, La Florida, La Mirra, Papatlan, Pericón, Pie de la Cuesta, Sótano, Tomate, Tzicatlán.

Uso medicinal. Se puede utilizar el hervido contra granos y jiotes. Para las reumas se hierven hojas y/o flores y se caldean las zonas adoloridas. También, puede olerse, aplicarse vapores o bañarse el paciente de reumas con el hervido. Las plantías preparadas con hojas y flores molidas en las mismas hojas de floripondio sirven para evitar hinchazones y dolores de espalda y estómago (V. dolor de cuerpo). A esté fin también sirven caldeaditas (V. caldear).

Causas y síntomas de la enfermedad. Los dolores e hinchazones que se curan con esta planta son calientes. La reuma ocasiona dolores al mover las coyunturas.

Otros datos. No se debe beber el té ya que es tóxico. Quien lo bebe se ríe con exceso y sin causa alguna, canta, huye de otras personas, y tiene los ojos rojos y pierde el sentido.